Περι Ουτοπίας και Νοσταλγίας

Άποψη μου είναι οτι η ουτοπική μάτια γεφυρώνει ,εξαφανίζει τή διαφορά. Και εννοώ εδώ ως διαφορά, όχι τόσο την εν γένει αλλότητα, όχι την εχθρότητα απέναντι στόν Αλλο-ατομικό ήεθνικό, αλλά εκείνες τις διαφορές πού ενυπάρχουν σε κάθε συλλόγικό ή αν θέλετε εθνικό εμείς. Διαφορές χρωματος ,καταγωγής, ταξικές και αλλές ‘διαφορές πού σημαδευουν την συλλογική πραγματικότητα με την ατέλεια, κηλίδες , τά χασματα και τις συγκρούσεις. Διαφορές πού παραπέμπουν σέ αντιστοιχες ελλείψεις ‘ και πού υπονοούν εν τέλει την απολυτη ελλειψη,τη γευση του φθαρτού των πραγματων, τον φοβο του θανατου.
· Αυτά τα χασματα,αυτή την ελλειψη η ουτοπική σκέψη προσπαθεί να καλύψει Σαν σκηνικό θεατρου η ουτοπία ντύνει την πραγματικότητα, της δίδει νόημα σκοπό,τελος Η την απλοποιει ,την φτωχαίνει , την διαστρεφει. Η ουτοπία γίνεται ονειρική σαν έργο τεχνης και ταυτόχρονα συνειδητή απιαστη και φευγαλέα αλλά και οικεία καθώς αποτελέι εκδήλωση του ναρκισσισμού μας. . Η ακομα σκηνοθετείται ως η ουτοπία του παρόντος: Εξωραισμένος πίνακας του εθνικού εαυτού μας, , πού συγκαλύπτει τα κενα, πού δειχνει την αιώνια ομορφιά και κρύβει την αρωστια, τον φοβο του θανατου, την ελλειψη.·
· Η ίδια η έννοια της ουτοπίας μετασχηματίζεται ιστορικάΣτήν αρχαιότητα και στην αναγέννηση χαρακτηρίζεται από την απουσία ιστορικότητας :Ηταν τοποθετημένη στόν χώρο. σε κάποια ουράνια πολιτεία ή σε φανταστικά νησιά· Η ιστορικότητα αντίθετα χαρακτηρίζει την νεωτερική εκδοχή της ουτοπίας.· Στόν 18 και 19ο αιωνα η Ιστορία εμφανίζεται ως νάχει ενα τέλος ,εντελέχεια. Η ουτοπία ενσωματτώνεται σε αυτήν την διαλεκτική της ιστορίας ως δυνατότητα,ως προεκταση του παρόντος . Στο κοινωνικό-ιστορικό παρόν ανευρίσκεται η ουτοπική δυνατότητα’ η αρνηση του παροντος δεν ειναι πληρης αρνηση: ειναι απάρνηση των ασχημων πλευρών και εντοπισμός των δυνατοτητων στον παρόν για την πραγματοπoίηση της .
· Πλαι στίς θετικές νεωτερικές ουτοπίες αυτου του ειδους (π.χ τίς σοσιαλιστικές ουτοπίες του 19ου αιώνα ) θα ανευρουμε επίσης και τίς , επίσης νεωτερικες, αρνητικές, νοσταλγικές ρομαντικές ουτοπίες. Εκείνο πού χαρακτηρίζει εντονα τίς τελευταίες εναι η Νοσταλγία, τό αισθημα της ελλειψης εστίας και της μοναξιάς. Νοσταλγία πού κινει την απατηλή φυγή πρός την Ουτοπία, τό παραμυθι , τό φανταστικό, τό αλλοκοτο και τό μυστηριώδες, λαχταρα για την παιδική ηλικία και τη φύση, τα ονειρα και τήν παραφροσύνη.

η απατηλή Υπόσχεση της αγάπης

Π. Θεοδωριδη : ''Η Αισθητική ουτοπία του Εθνους ,

Σάββας Μιχαήλ – Μορφές του μεσσιανικού-αναδημοσίευση απο το (εξαιρετικο ) Μπλογκ pandoxeio

Σάββας Μιχαήλ – Μορφές του μεσσιανικού

By pandoxeio

Ποιος είναι ο κεντρικός πυρήνας των ανομολόγητων ψυχικών διεργασιών μέσα από τις οποίες διαμεσοποιείται η μετατροπή ενός «κοινού» μέχρι χτες, «ανθρωπάκου» σε αντισημίτη σήμερα και σε δήμιο αύριο; Αν ήταν ποτέ δυνατό να βρεθεί κανείς ξανά στην χαμένη για πάντα Yiddishland και να ρωτήσει ένα διδάσκαλο των Χασσιντίμ τι στοιχειώνει την ψυχή ενός Ναζί, εκείνος θα απαντούσε άμεσα: Ο Dybbuk! Τίποτα δεν μαγνητίζει, δεν πανικοβάλλει και δεν εξαγριώνει έναν εκκολαπτόμενο ναζί όσο εκείνο το ξωτικό πλάσμα αλλά και κάθε εξωτικό και εξώβλητο ον· ο διφυής και δισυπόστατος που ζει ανάμεσα σε δυο τουλάχιστον κόσμους: ο Dybbuk.

Έτσι ονομάζεται το πιο διάσημο έργο του λαϊκού θεάτρου γίντις, που γράφτηκε από τον Σολωμών Ααρόνοβιτς / Σεμυόν Ασίμοβιτς το 1912 και ανέβηκε το 1919. Ο Dybbuk είναι μύθος και εικόνα του ίδιου του Εβραίου αλλά όχι μόνου του μα πάντα μαζί με τον Άλλο που κουβαλάει μέσα κι έξω του. Είναι ένα ον με μόνο τρόπο ύπαρξης τη συνεχή διαπίδυση από τον έναν χώρο στον άλλον, γλιστρώντας πάνω στους διάμεσους ιστούς της κοινωνίας· ένας Άνθρωπος των Μεταιχμίων.

Ο ίδιος ο Χίτλερ στο Mein Kampf περιγράφει πώς έγινε ο ίδιος αντισημίτης και πώς ένας μικροαστός κάτω από ορισμένες ιστορικοκοινωνικές συνθήκες αρχίζει να μισεί τους Εβραίους. Μπορεί το παράξενο παρουσιαστικό τους να τον έκανε να σκεφτεί πως πρόκειται για κάποια μια διαφορετική φυλή ξένη προς την Ευρώπη των Αρίων, αλλά εκείνο που του προκάλεσε την μεγάλη απέχθεια ήταν το γεγονός ότι οι ίδιοι οι αλλογενείς εγκατέλειπαν συχνά αυτή την εμφάνιση και παρίσταναν τόσο καλά τους Άριους. Έτσι το χαρακτηριστικότερο στη γένεση της αντισημιτικής / ρατσιστικής τάσης δεν είναι τόσο η απόρριψη της Διαφοράς όσο ο φόβος για την ανασφαλή Ταυτότητα που στην πραγματικότητα ήδη εμπεριέχει την αόρατη αλλοίωση.

Είναι ακριβώς η δυσφορία του όμοιου απέναντι στο σχεδόν όμοιο. Πώς αλλιώς εξηγείται το γεγονός ότι το παλιό αντιρατσιστικό σύνθημα του δικαιώματος στη Διαφορά» το οικειοποιήθηκε ο νεορατσισμός από την δεκαετία του ’80 ιδιαίτερα, για να προωθήσει μέτρα αποκλεισμού των ξένων μεταναστών στο όνομα του «σεβασμού» και της «προστασίας της πολυπολιτισμικής διαφορετικότητας»; Εκείνο που φοβάται ο αντισημίτης ρατσιστής είναι ακριβώς η παρουσία της Διαφοράς μέσα στην Ταυτότητα και της Ταυτότητας μέσα στη διαφορά. Κάπως έτσι η Γερμανία, γράφει ο Heiner Müller, δεν έπλεξε έναν αυθεντικό δεσμό με την Ευρώπη και βρίσκεται ακόμα μετέωρη μεταξύ Ανατολής και Δύσης.

 

Ο Franz Kafka στο περίφημο Γράμμα στον Πατέρα του φωτίζει την άθλια κατάσταση του Εβραίου Dybbuk, που ζει μεταξύ δυο κόσμων, του παλιού αγροτικού γκέτο και του νέου αστικού περιβάλλοντος. Ο Dybbuk της μεγαλούπολης προσπαθεί απεγνωσμένα όπως ο Κ. στον Πύργο αλλά είναι πάντα υπεράριθμος στην αλυσίδα. Και ελάχιστοι αντιλαμβάνονται πως δεν φταίει παρά η ίδια η αλυσίδα, συνεπώς η μόνη λύση είναι η συντριβή της και η καθολική μεταμόρφωση ενός κόσμου χωρίς αλυσίδες. Γι’ αυτό και ο χιτλερικός Αγών ταυτίζει τον αγώνα «κατά της εβραϊκής πανούκλας» με εκείνον «κατά του μπολσεβικισμού». Το πρώτο αυτό εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Μιχαήλ μας οδηγεί μέσα από όλες αυτές τις δαιδαλώδεις διαδρομές σε μια πρώτη μορφή του Μεσσιανικού.

Ακριβώς το άνοιγμα αυτού του Μεσσιανικού στον ορίζοντα της ιστορίας αναζητούν τα κείμενα αυτού του τόμου. Το Μεσσιανικό εδώ δεν ζει μέσα σε μυστικισμούς και θρησκείες αλλά ανιχνεύεται, όπως και στον Βάλτερ Μπένγιαμιν, στην επαναστατική ρήξη της συνέχειας της ιστορίας, που μέχρι τώρα δεν έχει πάψει να είναι η ιστορία της διάβασης μέσα στην κοιλάδα των δακρύων και στο ασίγαστο αίτημα μιας πέρα από δίκαια και νόμους Δικαιοσύνης, όπως γράφει ο συγγραφέας στο εισαγωγικό του σημείωμα. Φυσικά ο μαρξισμός εγκλήθηκε για υλιστική εσχατολογία και εκκοσμικευμένο μεσσιανισμό αλλά μάλλον συνέβη το αντίστροφο: τα γραφειοκρατικά μορφώματα, σοσιαλδημοκρατικά και σταλινικά, που ζήτησαν νομιμοποίηση στο όνομά του, στην πραγματικότητα εξόρισαν, εξόρκισαν και εξόντωσαν τον μεσσιανικό του πυρήνα.

Αυτά τα κείμενα λοιπόν, είτε γραπτά σε περιοδικά [Εξώπολις, Μανδραγόρας, Νέα Κοινωνιολογία, Ομπρέλα, Ουτοπία, Τετράδια Ψυχιατρικής, Τα Νέα της Τέχνης] είτε ομιλίες σε σεμινάρια και συνέδρια, αλλά και ανέκδοτα, «πάντα μέρη ενός και αυτού σώματος, που δεν έπαψε να πλάθεται, αυτοτελείς στιγμές της ανάπτυξής του», παρακολουθούν την Μεσσιανικότητα στην διαδρομή της σ’ όλη την παράδοση των καταπιεσμένων, στους αγώνες τους και στο όραμα της εκ βάθρων αλλαγής του κόσμου, ως η διαρκής Αρχή της ελπίδας (Έρνστ Μπλοχ) για τη ριζική μεταμόρφωση των πάντων.

Το Μεσσιανικό δεν υπάρχει έξω από την Ιστορία· για πρώτη φορά εμφανίστηκε εγγεγραμμένο στο ιστορικό σώμα του εβραϊκού λαού και των βασάνων του. Ο Σιοράν έγραφε: Το να είσαι άνθρωπος είναι ένα δράμα· το να είσαι Εβραίος είναι ένα άλλο. Να ζεις το δράμα του αποκλεισμού και ταυτόχρονα το δράμα όλης της ανθρωπότητας, να υπομένεις το μαρτύριο μια αφόρητης ιδιαιτερότητα για χάρη της καθολικότητας….Ο συγγραφέας προσκαλεί τις μορφές που ιχνηλατούν άγνωστη γη, πέρα από τους θρησκευτικούς μύθους και την αστική εκκοσμίκευση, «εκεί που αρχίζει η ήπειρος της Αταξικής». Συνομιλεί με τον Jacques Hassoun, διαβάζει το Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος του Πρίμο Λέβι [Arbeit Macht Frei. Η αντι-ανθρωπολογία του Άουσβιτς], εντοπίζει «το μείζον μέσα στο έλασσον» στην περίπτωση του ταπεινού Γιαννιώτη ποιητή Γιωσέφ Ελιγιά και της παραδείσιας Ρεβέκκας του και ανιχνεύει την διαλεκτική της αγαθότητας στον ακόμα ταπεινότερο φίλο του Καραγκιόζη και στοχαστή της τέχνης Τζούλιο Καΐμη [«Τα μαύρα χρώματα της ψυχής μας τότε θα λάμπουνε»]. Άλλα γραπτά αφορούν την Ανθρωπολογία του Ταλμούδ, τον Εβραίο Μπαρούχ Σπινόζα και την Εβραϊκή παράδοση και εκκοσμίκευση και τον Πάουλ Τσέλαν και την δική του ιδιόμορφη διαδρομή από τον … Πίνδαρο μέχρι του Κανενός το Ρόδο.

Ο Μπρετόν κι ο Εμπειρίκος, παρά το πλήγμα της Ιστορίας, δεν κατέρρευσαν. Ο Έλληνας υπερρεαλιστής άρχισε να υφαίνει και να ξαναϋφαίνει την ωκεάνια γραφή του και μέσω αυτής ξανάδεσε τους αρμούς του προτάγματος της αταξικής κοινωνίας, που τόσο δυσφήμισε και ακρωτηρίασε και μπλόκαρε ο σταλινισμός. Είναι χαρακτηριστικό ότι σ’ αυτό το έργο με τις πιο βίαιες, φαινομενικά, αντιχριστιανικές και αντισοσιαλιστικές επιθέσεις – επιθέσεις κατά της ηθικολογούσας, λυπομανούς και ερωτοφάγου χριστιανοσύνης και κατά του ευνουχισμένου ψευτοσοσιαλισμού – ο Α. Εμπειρίκος διασώσει το Μεσσιανικό και Προφητικό στοιχείο της βιβλικής παράδοσης και την προσδοκία της «άνευ τάξεων» απελευθερωμένης κοινωνίας. [σ. 161]

… γράφει ο συγγραφέας για τον Ανδρέα Εμπειρίκο και το Μέγα Φως το Άκτιστον επί ουρανού και … του καταστρώματος του Μεγάλου Ανατολικού, εστιάζοντας στην ιδιότητα του Εμπειρίκου ως απελευθερωτή της εμπειρίας αλλά και κατεξοχήν ερωτικού και μεσσιανικού ποιητή, που προμήνυσε την Ανάγκη των Νέων Παραδείσων, μιας νέας Ιερουσαλήμ που ο ίδιος ονόμασε Οκτάνα. Ο Εμπειρίκος υποφέρει λόγω της ταξικής του καταγωγής, ενάντια στην οποία ο ίδιος είχε εξεγερθεί, ενστερνιζόμενος τις ιδέες της Οκτωβριανής Επανάστασης και τον ανόθευτο κομμουνισμό της πρώτης περιόδου. Ο Μιχαήλ αντιπαραβάλει τον ποιητή με τον μαρκήσιο ντε Σαντ, φωτίζει την εφαπτομένη του Μεσσιανισμού με την αιμομιξία και εντοπίζει μια ακόμα παλαιότερη ένωση του ερωτισμού με την μεσσιανική προσδοκία στο Άσμα Ασμάτων

.

Ένα ιδιαίτερο σώμα πέντε κειμένων αναφέρεται στον Βάλτερ Μπένγιαμιν και τον Έρνστ Μπλοχ. Στο πρώτο ερευνάται η ενδιαφέρουσα διαλεκτική Μπένγιαμιν και Τρότσκυ, πενήντα χρόνια μετά. Περιπλανώμενος Ιουδαίος του προδομένου Οκτώβρη, φάντασμα του κομμουνισμού που πλανιέται πάνω από έναν πλανήτη δίχως βίζα τρομάζοντας τον Στάλιν και τους ισχυρούς της γης ακόμα και την ώρα της έσχατης αδυναμίας, ο Τρότσκυ δολοφονείται στο Μεξικό το 1940. Ένα μήνα μετά, ο Μπένγιαμιν διπλά καταδιωγμένος, Εβραίος και κομμουνιστής διανοούμενος, συλλαμβάνεται και αυτοκτονεί για να μην παραδοθεί στα χέρια της Γκεστάπο.

Ο Μπένγιαμιν είναι η ιστορικο – φιλοσοφική και ποιητική συνείδηση της προλεταριακής επανάστασης που χάθηκε στη Δύση – στη Κεντρική Ευρώπη και προπαντός στη Γερμανία – αφήνοντας την Οκτωβριανή Επανάσταση μόνη στα νύχια μια αρπαχτικής θερμιδωριανής γραφειοκρατίας. Υπήρξε το εξαίσιο άνθος της αριστερής εβραϊκής ιντελιγκέντσιας του ευρύτερου γερμανόφωνου χώρου, που βλάστησε σ’ ένα κλίμα όπου διασταυρώνονταν όλα τα ρεύματα του μοντερνισμού και του επαναστατικού σοσιαλισμού, ο αντικαπιταλιστικός ρομαντισμός του Kierkegaard, η νοσταλγία της αρχέγονης μητριαρχίας του Bachofen, η ψυχανάλυση με τον μαρξισμό, τα αναρχικά μεσσιανικά οράματα του Gustav Landauer, ο αναρχοσυνδικαλισμός του Σορέλ, οι θρύλοι των Χασσιντίμ και η Λούξενμπουργκ.

Ο Μπένγιαμιν κράτησε τη ίδια πολιτική στάση με τον Τρότσκυ, τον οποίο υποστήριξε κατά του σταλινισμού σε όλα τα μέτωπα και κατήγγειλε τον συμβιβασμό της επαναστατικής σκέψης στην Ισπανία με τον μακιαβελισμό των Ρώσων ηγετών. Απεχθανόταν τους αντιδραστικούς εθνικισμούς που φούντωναν και θεωρούσε ότι τόσο η γερμανική κουλτούρα όσο και η εβραϊκή παράδοση θα αυτοκαταστρέφονταν με τον εθνικιστικό αυτοεγκλεισμό τους. Αρνήθηκε τους δρόμους διαφυγής που του είχαν προτείνει οι φίλοι του Αντόρνο και Μπρεχτ. Στον πρώτο, που τον καλούσε στη νέα Υόρκη, αντιπαρέθετε ότι έπρεπε να δοθεί πολιτική μάχη στην Ευρώπη κατά του φασισμού κι ότι δεν μπορούσε ο μαρξισμός να αναπτυχθεί ερήμην της, στη γαλήνη των ακαδημαϊκών σπουδαστηρίων. Αυτή την εμμονή στις αρχές την πλήρωσε με την ίδια τη ζωή του. Τόσο για τον ίδιο όσο και για τον Τρότσκυ ο μαρξισμός δεν ήταν μόνο μια θεωρία αλλά μια κοσμοθεώρηση. Τι συνδέει και τι διαφοροποιεί τις δυο μορφές που πενήντα χρόνια μετά «συνεχίζουν να αυλακώνουν τον ορίζοντα τις Ιστορίας σας αστραπές»;

Ένα δεύτερο εκτενέστατο κείμενο ερευνά τον Μύθο σε σχέση με την Ιστορία, την Πολιτική, την Λογική, την Αλληγορία, το Όνειρο, την Διαλεκτική, την Τέχνη και φυσικά τον Μεσσιανισμό. Κατόπιν σειρά έχει ο κατεξοχήν μαρξιστής φιλόσοφος της ελπίδας σε καιρούς απελπισμένους, ο Έρνστ Μπλοχ. Το δικό του εγχείρημα υπήρξε μια τολμηρή κατάδυση στο ουτοπικό βάθος της τραγικής του εποχής, η επανεπεξεργασία της έννοιας της Ουτοπίας κάτω από την ισχυρή επιρροή του Λαντάουερ. Μετά την άνοδο του φασισμού στο κέντρο της προβληματικής του έρχονται πια οι αδυναμίες του υποκειμενικού παράγοντα της επανάστασης, ενώ μετά την ήττα του χιτλερισμού εγκαταστάθηκε γεμάτος ελπίδα στην Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία. Μετά την ουγγρική εξέγερση και την σύλληψη του Λούκατς ο Μπλοχ γίνεται στόχος των επιθέσεων της ανατολικογερμανικής σταλινικής γραφειοκρατίας, που δεν κατάφερε όμως να του σπάσει την προσήλωσή του στον επαναστατικό μαρξισμό, τον οποίο έβλεπε ως την Αρχή της Ελπίδας να αναδύεται ως αντικειμενική πραγματική δυνατότητα.

Είναι άραγε η ουτοπία το ανέφικτο της δυνατότητα ενός κόσμου άλλου ή είναι η δυνατότητα του ανέφικτου να πραγματωθεί; Είναι η ανήμπορη παρηγοριά του απαρηγόρητου ή η άσβεστη προσδοκία του απροσδόκητου; Την μεγαλύτερη επίδραση πάνω στον Μπλοχ πριν γίνει μαρξιστής την άσκησε ο εβραϊκός μεσσιανικός αναρχισμός του φίλου του και αδικοχαμένου ηγέτη της εφήμερης Σοβιετικής Δημοκρατίας της Βαυαρίας, του προαναφερθέντος Γκούσταβ Λαντάουερ, την κληρονομιά του οποίου μετασχημάτισε ολοκληρωτικά. Η Ουτοπία δεν άσκησε έλξη στον Μπλοχ ως κάποια υποκειμενική – ανορθολογική φυγή από την τραγικήπραγματικότητα· αναζήτησε αντίθετα την θεμελίωση και την λογική της μέσα στον αντικειμενικό κόσμο. Ο Μπλοχ ανανεώνει επαναστατικά το Πνεύμα της Ουτοπίας στο οποίο έγραφε: Υπάρχω, υπάρχουμε. Δεν χρειάζεται τίποτα παραπάνω. Σ’ εμάς απομένει ν’ αρχίσουμε. Στα χέρια μας είναι η ζωή. Καιρό τώρα έχει αδειάσει πια από κάθε περιεχόμενο. Παράλογη, τρεκλίζει εδώ κι εκεί, αλλά εμείς αντέχουμε κι έτσι θέλουμε να γίνουμε η γροθιά μας κι οι σκοποί της. [σ. 333]

Εκδ. Άγρα, 1999, σελ. 425. Περιλαμβάνοναι κατάλογος των πρώτων δημοσιεύσεων, ευρετήριο προσώπων και ασπρόμαυρες φωτογραφίες.

Σημ.: Το Πανδοχείο έχει ήδη συναντηθεί με το έργο του Σάββα Μιχαήλ: συνομίλησε με τις δικές του Μορφές της περιπλάνησης και άκουσε την δική του Musica ex Nihilo.

Στις εικόνες: σκηνή από την Πολωνική κινηματογραφική εκδοχή του Dybbuk [1937] / Gustav Landauer / Ανδρέας Εμπειρίκος / Walter Benjamin / Leon Trotsky / Οκτώβριος 1917.

η Νεωτερικοτητα και η Νοσταλγια της Κοινοτητας . Απο το Βιβλιο: Οι Μεταμορφωσεις της ταυτοτητας , Εθνος Νεωτερικοτητα και εθνικιστικός λόγος .

Πέτρος Θεοδωριδης

Η νεωτερικότητα, συνοδεύεται από την βαθμιαία ή γοργή καταστροφή των παλαιών παραδοσιακών ομαδοποιήσεων που βασιζόταν σε ''φυσικά'' χαρακτηριστικά: την γέννηση, ή την καταγωγή. Σημαδεύεται και από τον θρυμματισμό του κοινωνικού δεσμού, την εξατομίκευση, την εξαφάνιση των ενδιάμεσων κοινωνικών ομαδοποιήσεων πού μεσολαβούσαν ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία. ’’Οι συνθήκες εργασίας της βιομηχανικής κοινωνίας είναι έτσι οργανωμένες ώστε να ξεριζώνουν τις δομές πού στήριζαν τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Οι πολιτισμικές διάφορες ισοπεδώνονται από την βιομηχανική παραγωγή’’

Με την έλευση της νεωτερικότητας η κοινωνία δεν υπόκειται ενός ελέω θεού μονάρχη ,μιας θρησκευτικής ματιάς του κόσμου, μιας απαρασάλευτης ηθικής και πολιτικής τάξης με αλλοκοσμικές πηγές. Αντίθετα αναδεικνύεται-όλο και πιο βαθιά, σε πεδίο αναφοράς της πολιτικής, καθημερινής πολιτικής νομιμοποίησης. Από τον 19ο αιώνα η ‘’κοινωνία’’ έγινε ο τόπος της ιδέας της προόδου ,της φυγής προς τα εμπρός Αυτή η κοινωνία πού ατέρμονα διεκδικεί από το κράτος παραχωρήσεις, χώρο για την ανάπτυξη της, πού φαντάζεται τον εαυτό της σφριγηλά νεανικό, θεωρείται πάνω από όλα μια ‘’κοινωνία παραγωγών’’ ,πού βάσιζε το ήθος της στις επιτυχίες της βιομηχανικής επανάστασης. Το σύμβολο της τελευταίας, το τραίνο, με την ασταμάτητη δύναμη του έγινε και ο νέος μύθος της κοινωνίας του 19ου αιώνα, πού αντικατέστησε τις παλαιότερες φυσικές μεταφορές της ‘’θύελλας και ορμής’’ ή ‘’λάβας’’ των επαναστατικών κινημάτων του 18ου αιώνα Όπως έγραφε ο Χάινε’’ο αιώνας μας τρέχει πάνω σε σιδερένιες ράγιες προς έναν ακτινοβόλο, υπέροχο σκοπό..’’.’

Η Νοσταλγία της Κοινότητας

Όμως σ΄ αυτήν ακριβώς την νεωτερική επίπεδη πολιτισμική γεωμετρία, παλιές εικόνες και προσλήψεις του κόσμου, επέπλεαν ακόμα ισχυρές. Εικόνες πού επιλέγονται, οργανώνονται, και επανερμηνεύουν την Νεωτερική πραγματικότητα, μέσω ενός κεντρικού βιώματος: Της συναίσθησης της απουσίας της ‘’κοινότητας’’

Αυτή η ενσυναίσθηση της απουσίας, ,η νοσταλγία της ‘’κοινότητας’’, τέμνει εγκάρσια και εξαρχής την νεωτερικότητα: Ως επιθυμία της παραδοσιακής κοινότητας πού δεν υφίσταται πια αλλά και ως αντινεωτερική φαντασιακή ανάπλαση της. Η αντί -νεωτερική νοσταλγία (και όχι απλώς προ-νεωτερικό κατάλοιπο) γεννιέται μαζί και αποτελεί αξεχώριστο κομμάτι της νεωτερικότητας. Η νεώτερη ‘’βιομηχανική’’ κοινωνία συνιστά έτσι ‘’μια αντιφατική ιστορική συμβίωση μεταξύ της νεωτερικότητας και αντινεωτερικότητας’’

Η ίδια η νεωτερικότητα ‘’χαρακτηρίζεται από μια διαρκή διαδικασία εσωτερικών διαρρήξεων και ρωγμών’’

Στο ίδιο το κέντρο της βιομηχανικής κοινωνίας ξετυλίγεται η διαλεκτική της νεωτερικότητας και της αντινεωτερικότητας. Ο Μαξ Βέμπερ ανέλυσε ορθά τη νεωτερικότητα ως διαδικασία ‘’αποσαγήνευσης’’, απο-ιεροποίησης της κοινωνίας. Όμως ταυτοχρόνως όπως γράφει ο Ulrich Beck ‘’συντελείται και μια διαδικασία ιεροποίησης, φυσικοποίησης και αναγωγής των κοινωνικών σχέσεων σε ταμπού. Η απομυθοποίηση και η επαναμυθοποίηση πηγαίνουν χέρι με χέρι’’
.......................................................................................................................

Page, Gill Οι Έλληνες πριν τους Οθωμανούς - Ο εθνισμός στο ύστερο Βυζάντιο, Εκδοσεις Θύραθεν

''Το 1204 η Βυζαντινή αυτοκρατορία κατακτήθηκε από δυτικά στρατεύματα της Τέταρτης Σταυροφορίας, ένα συνασπισμό δυνάμεων που συγκροτήθηκε με πρόσχημα την απελευθέρωση των Αγίων Τόπων. Το γεγονός υπήρξε κοσμοϊστορικό για τους υπηκόους της Αυτοκρατορίας και άλλαξε δραματικά την εικόνα που είχαν για το κράτος και για τους εαυτούς τους.
Από πολλούς σύγχρονους ιστορικούς υποστηρίζεται ότι στα χρόνια της φραγκοκρατίας δόθηκε το έναυσμα για τη διαμόρφωση ενός ελληνικού πρωτοεθνικισμού που έμελλε, αιώνες μετά, να οδηγήσει στη δημιουργία του νεοελληνικού κράτους.
Με εργαλείο την θεωρία του εθνισμού, μια σχετικά πρόσφατη θεωρία για τον προνεωτερικό κόσμο, το βιβλίο της Gill Page έρχεται να καταρρίψει τις εθνικιστικές ερμηνείες του παρελθόντος και να αποσαφηνίσει ότι ο εθνισμός και οι εθνοτικές ταυτότητες δεν είναι οι προνεωτερικές μορφές του σύγχρονου εθνικισμού, παρ' όλες τις τυχόν ομοιότητες.
Μια συστηματική ανάλυση των ελληνικών έργων της περιόδου, που προέρχονται και από τα δύο άκρα του κοινωνικού φάσματος, αποκαλύπτει τις νοοτροπίες και ιδεολογίες, και αναδεικνύει άγνωστες πτυχές του ύστερου Μεσαίωνα, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις εθνοτικές ταυτότητες των Ελλήνων της εποχής εκείνης και στις σχέσεις τους με τους δυτικούς κατακτητές...'''

αποσπασμα :

 Η πολιτικη ρωμαϊκη ταυτοτητα τον 14ο αιωνα



Παλιά, στις μέρες των Κομνηνών, όπως έδειξε ο Χωνιάτης, η πολιτική ρωμαϊκή ταυτότητα εν πολλοίς συνέπιπτε με την εθνοτική. Ρωμαίοι ήταν όσοι ζούσαν εντός των ορίων της αυτοκρατορίας –πραγματικών ή ιδεατών– και αποδέχονταν την ιδέα της εξουσίας του βασιλέως που έ­δρευε στην Κωνσταντινούπολη. Επιπλέον, η καταγωγή μετρούσε πά­ρα πολύ, καθώς η ταυτότητα περνούσε από γενιά σε γενιά: οι Ρω­μαίοι ανήκαν σε οικογένειες των οποίων οι πρόγονοι ήταν πολιτικώς Ρω­μαίοι, και προσδοκούσαν ότι οι απόγονοί τους στο μέλλον θα ήταν ε­πίσης κατά την ίδια έννοια Ρω­μαίοι. Έτσι, η πολιτική ταυτότητα ήταν επίσης και εθνοτική ταυτότη­τα. Υπήρχαν συγκεκριμένα εθνοτικά γνω­­­ρίσματα τούτης της κληρονομικής ταυτότητας τα οποία αναδείχθηκαν, πιο έντονα από ποτέ, στην α­φή­γη­ση του Χω­νι­ά­τη, της περιόδου αμέσως μετά την άλωση της Κων­­­στα­­ντινούπολης το 1204 – αφήγηση που πρόβαλλε τουλάχιστον τη δυ­­νατότητα μιας ε­θνο­τικής ρωμαϊκής ταυτότητας ανεξάρτητης α­πό την όποια αφοσίωση στην ιδέα της αυ­το­κρατορίας.

Τον 13ο αιώνα υπήρχαν σημάδια ότι η πολιτική ρωμαϊκή ταυτότητα διαχωριζόταν όλο και περισσότερο. Ο Ακροπολίτης ήθελε να την πε­ρι­­ο­­ρίσει μόνο σε όσους παρέμεναν πιστοί στην αυ­τοκρατορία (ή του­λά­χιστον στο κράτος της Νί­και­ας). Όμως το πε­ρι­ε­χόμενο της αφήγη­σής του συχνά τον υ­πο­χρέ­­ω­νε να α­να­γνωρίζει την ύπαρξη Ρωμαίων εκτός της όποιας ρωμαϊκής επικράτειας. Η πολιτική ταυτότητα σ’ αυ­τές τις περιπτώσεις δεν απουσιάζει εντελώς: οι Ρω­μαίοι που ζούσαν υπό την εξουσία των Λατίνων στην Πε­λοπόννη­σο μπο­ρούσαν να αποκαλούνται Ρωμαίοι, διότι ιστορικά υπήρξαν υ­πή­κοοι της αυτοκρατορίας (ιδού η διαγενεακή παράμετρος της πολιτι­κής ταυ­τό­τητας). Είναι όμως ελάσσονος σημασίας ε­δώ, α­ναμ­φίβολα έ­χει υποβαθμιστεί σε δευτερεύον στοιχείο της εθνοτικής ταυτότητας.

Ο Παχυμέρης ήταν πιο πρόθυμος από τον Ακροπολίτη να απο­δε­χτεί την ύπαρξη Ρωμαίων εκτός των συνόρων της αυτοκρατορίας, δηλαδή μια εθνοτική ταυτότητα με ελάχιστο πολιτικό πε­ριεχόμενο, αν και ο τρόπος που ονοματίζει κάποιες ομάδες φανερώνει ότι παραμένει γι’ αυ­­τόν θεμελιακού χαρακτήρα η πίστη στην ιδέα της αυ­­τοκρατορίας. Η πολιτική ρω­μαϊ­κό­τη­τα είναι άκρως σημαντική για τον Παχυμέρη· εί­ναι προφανές ότι πι­στεύει πως η εθνοτική ταυτότητα (η οποία εκ­δη­λώ­νεται μέσω διαφό­ρων δεικτών) θα πρέπει να συμπίπτει με την πολιτική νομιμοφροσύνη στο ρωμαϊκό κράτος. Για τον Παχυμέρη προέχει η ταυ­τό­τη­τα που αποκτά κάποιος εκ γενετής: αν έχεις γεννηθεί Ρω­­μαίος θα παραμείνεις τέτοιος, άσχετα τι άλλο θα προκύψει. Ορισμέ­νοι άν­θρω­­ποι, όπως οι Πελοποννήσιοι του Ακροπολίτη και οι φιλο-κα­­τα­λα­νοί του Πα­χυ­μέ­ρη, προσδιορίζονται ως Ρωμαίοι ακόμη κι όταν η μό­νη τους σχέση με την πολιτική ρωμαϊκότητα είναι ιστορική – μια πτυ­χή της ταυτότητας που απόκτησαν από γεννησιμιού τους.

Για τους Ακροπολίτη και Παχυμέρη λοιπόν, η πολιτική ταυ­τό­­τητα πα­ρέμενε πολύ ισχυρή (έστω κι αν, υπό την πίεση των γεγονότων και καταστάσεων, και οι δύο υποχρεώθηκαν ν’ αναγνωρίσουν την ύπαρξη Ρω­μαίων που δεν είχαν καμία πίστη στην αυτοκρατορία), και πάντα εμ­φιλοχωρούσε στις πε­ριγρα­φές των εθνοτικά Ρωμαίων. Σε αρκετές πε­­ρι­πτώ­σεις είχαν την α­ξίωση να καθορίζεται η πολιτική ταυτότη­τα από την ε­­θνο­τική, θε­­ω­ρώντας την πίστη στην ιδέα της αυτοκρατορίας ως ένα φυσικό συ­στα­­τι­κό της ρωμαϊκότητας. Όμως τα πράγματα δεν ήταν πάντα έ­τσι, και οι πραγματικότητες τις οποίες περιέγραφαν δεν συμ­­βι­βά­ζο­νταν με το μο­ντέ­λο ρωμαϊκότητας που προέκριναν.

Στους ιστορικούς του 14ου αιώνα, Γρηγορά και στον Καντακουζηνό, η πολιτική ταυτότητα και η εθνοτική διαχωρίζονται ακόμη περισσότερο: είναι φανερό πως η πολιτική ταυτότητα είναι σε μεγάλο βαθμό ξέ­χω­ρη από την εθνοτική· είναι μια συλλογική έκφραση του κράτους και πολύ λιγότερο ένας από τους πολλούς εθνοτικούς δείκτες που συνιστούν τη ρωμαϊκότητα του κάθε ατόμου.

Διόλου παράξενο το ότι η πολιτική ρωμαϊκή ταυτότητα –η κυ­ρίαρχη ιδεολογία της αυτοκρατορίας και θεμελιακή έκφανση της ρω­­μαϊκό­τη­τας στους ιστορικούς του 13ου αιώνα– συνέχιζε να κυρι­αρ­χεί και τον 14ο αιώνα, παρά τις πασίδηλες μεταπτώ­σεις και τα οδυνηρά σκα­μπα­νε­­βάσματα. Από αυτό το πλαίσιο ήταν αδύνατο να ξεφύγουν οι μορ­­φωμένοι Βυζα­ντι­νορω­μαίοι που προβλη­μα­τί­ζο­νταν για τους εαυτούς τους και την αυτοκρατορία. Έτσι, για τον Γρηγορά και τον Κα­ντα­κου­ζη­νό η έννοια της ρωμαϊκής ταυτότητας είναι κατά κύριο λόγο πο­λι­τι­κή και συλλογική. Όπως οι προκάτοχοί τους, οι δύο συγγραφείς χρησιμοποιούν κατ’ επανάληψη τον τύπο της γενικής [βλ. σελ. 68] σχεδόν πά­ντα με σαφώς πολιτικό περιεχόμενο (βλ. Παράρτημα Ι, σελ. 349-50, 351-2). Και στους δύο συγγραφείς, η χρήση του τύπου της γενικής υ­­πο­γραμμίζει τη θεμελιακή έννοια των Ῥωμαίων ως μίας συλλο­γι­κό­τη­­τας που α­πο­τελεί το κράτος και υπερβαίνει την υλική του υπόσταση για να συμ­βο­­λί­σει την ιδέα της αυτοκρατορίας. Τούτη η έν­νοια, όπως έ­­­χουμε δει, οικεία στους συγγραφείς του 13ου αιώνα που πραγματευτήκαμε, είχε προϊστορία πολ­λών αιώ­νων.

......................................................................................

.....................................................................................................................................................

Από τη χρήση του τύπου της γενικής (τῶν Ῥωμαίων), λοιπόν, είναι σαφές ότι οι Γρηγοράς και Καντακουζηνός δίνουν έμφαση στο πολιτικό περιεχόμενο της ρωμαϊκής ταυτότητας – και πολύ περισσότερο ο Κα­­ντακουζηνός. Η χρήση του απλού τύπου επιβεβαιώνει τα παραπάνω. Στον Γρηγορά, στις περισσότερες περιπτώσεις ο απλός τύπος έχει σαφές πολιτικό περιεχόμενο, τα συμφραζόμενα είναι αμιγώς πολιτικά, και γι’ άλλη μια φορά αφορούν στην αυτοκρατορία και τους αντιπάλους ή συμμάχους της, τον έλεγ­χο που ασκεί, την αφοσίωση σ’ αυτήν, στις τύχες της, ευνοϊκές ή κακές. Ο Καντακουζηνός χρησιμοποιεί τον απλό τύπο πολύ πιο συ­χνά, και τις πε­ρισσότερες φορές τα συμφραζόμενα είναι πολιτικά, του­τέ­στιν, οι Ῥω­­­μαῖοι του είναι μία συλλογικότητα, ένα πολιτικό σώμα που κά­νει πό­λεμο, συνθήκες ειρήνης ή συμμαχίες, του οφείλουν νομιμο­φρο­σύνη διάφορες περιοχές ή πόλεις, τα πάει καλά ή άσχη­μα και ο­φεί­λει πίστη και αφοσίωση στον αυτοκράτορα.

Εν ολίγοις, για τον Κα­ντα­κουζηνό, όπως και για τον Γρηγορά, πρωταρχική έκ­φαν­ση της ρω­μαϊκής ταυτότητας είναι το γεγονός''

Η Ελλάδα, η Τουρκία και το Ανατολικό Ζήτημα

η τοπολογία του νεωτερικού πολιτικού κόσμου

(απο το βιβλιο Οι Μεταμορφωσεις της ταυτοτητας  του Πετρου Θεοδωριδη)

o Αντίθετα από την παραδοσιακή η τοπολογία του νεωτερικού πολιτικού κόσμου είναι γεωμετρία επιφανειών, και χαρακτηρίζεται από την ευθυγράμμιση, και αποσαγήνευση των διακρίσεων.(ο ανώτερος δεν θεωρείται και γαλαζοαίματος)
o Η νεωτερικότητα ετσι αποτελεί και μια επιπεδοχώρα με την έννοια που ο Εντουιν Αμποτ *προσέδιδε στην παράξενη μυθιστορια του«:όλα τα πράγματα της Επιπεδοχώρας ,έμψυχα και άψυχα ανεξάρτητα από το σχήμα τους .παρουσιάζουν στο βλέμμα μας την ίδια σχεδόν εμφάνιση, δηλαδή μιας ευθείας γραμμής»

Η νεωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από μια εξισωτική τοπολογία. Αναδεικνύει το στοιχείο της ισότητας όχι ως υψηλή αξία, αλλά ως ενύπαρκτο στην καθημερινότητα της. Ο κοινωνικός και πολιτικός κόσμος παύει να χωρίζεται σε διαμερίσματα όπου ισχύουν διαφορετικοί νόμοι, συνήθειες, έθιμα ή τελετουργίες Η ανάδυση της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας συνεπιφέρει τάσεις διάλυσης, αποσύνθεσης των παλαιών παραδοσιακών δομών. Η νεώτερη βιομηχανική κοινωνία απαιτεί από τους ανθρώπους να είναι “συμβατοί» και ‘ομοιογενείς’ ώστε να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της έντονης κοινωνικής κινητικότητας Αυτή η αμοιβαία ανταλλαξιμότητα, εξίσωση, ομοιογενοποιηση, επιτυγχάνεται μέσα από μια καθολική εγγραμματοσύνη πού ενσταλλάσει στα άτομα ένα σύνολο περίπου ομοιόμορφων επιδεξιοτήτων και γνώσεων, απαραίτητων για την επιβίωση στην νέα κοινωνία.

Ετσι με την νεωτερικότητα καταρρέει ή εδραίωση των φυσικών και αυτονόητων ταυτοτήτων. μαζί με την σταδιακή εξαφάνιση των ‘’πρόσωπο με πρόσωπο ‘’ σχέσεων της παραδοσιακής κοινότητας Η νεωτερικότητα, συνοδεύεται από την βαθμιαία ή γοργή καταστροφή των παλαιών παραδοσιακών ομαδοποιήσεων που βασιζόταν σε ''φυσικά'' χαρακτηριστικά: την γέννηση, ή την καταγωγή. Σημαδεύεται και από τον θρυμματισμό του κοινωνικού δεσμού, την εξατομίκευση, την εξαφάνιση των ενδιάμεσων κοινωνικών ομαδοποιήσεων πού μεσολαβούσαν ανάμεσα στο άτομο και την κοινωνία. ’’Οι συνθήκες εργασίας της βιομηχανικής κοινωνίας είναι έτσι οργανωμένες ώστε να ξεριζώνουν τις δομές πού στήριζαν τις πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Οι πολιτισμικές διάφορες ισοπεδώνονται από την βιομηχανική παραγωγή’’

o Στη νεωτερική εποχή δεν παύουν να υπάρχουν κοινωνικές ανισότητες, αντίθετα αυτές γενικεύονται και βαθαίνουν . Όμως καθώς οι ανισότητες αυτές προβάλλουν σε ένα εξισωτικό ιδεολογικό τοπίο, καθώς συνυπάρχουν με μια γενικευμένη προσδοκία ισότητας, προκαλούν πια σε κοινωνικό ανταγωνισμό τη ζήλια ,τον φθόνο την μνησικακία
*Εντουιν Αμποτ ,η Επιπεδοχώρα Μυθιστορία πολλών διαστάσεων ,