ΟΙ ΓΝΩΣΤΙΚΟΙ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΟΥ ΚΑΚΟΥ ..Πετρος Θεοδωριδης .. Απόσπασμα απο άρθρο που δημοσιευτηκε στο περιοδικό ΕΝΕΚΕΝ ΤΕΥΧΟς 33

• Η Γνωση και η Δημιουργια 
• ------------------------------------------------------- 

• Ο γνωστικισμός αποτελούσε ένα θρησκευτικό σύστημα, βασισμένο στην έννοια της Γνώσης. Όμως τι σημαινε Γνώση;

•  Ο –εχθρικός προς τους Γνωστικούς λατινοφωνος θεολόγος του δεύτερου αιώνα Τερτυλλιανός –σε έναν λίβελο εναντίον των Βαλεντινανων ΄-δίνει τον ορισμό ότι πρόκειται για τη «γνώση αυτού που ήμασταν ,αυτού που απογίναμε, από πού ήλθαμε ,που μας πέταξαν, που πηγαίνουμε, από τι έχουμε απελευθερωθεί, που είναι βέβαιο τι θα επιστρέψουμε»  «Από πού ήρθαμε; Που μας πέταξαν» .

• Για να καταλάβουμε τους Γνωστικούς  θα πρέπει να ανατρέξουμε στον βασικό τους κεντρικό κοσμολογικό μύθο, τον Μύθο της Δημιουργίας , της κακής (ή εσφαλμένης} Δημιουργίας .« Κάτι πήγε λάθος –λεει ο υπαρξιστής και ειδικός στην Γνωση - Hans Jonas΄- και είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία–κάτι συνέβη, το οποίο οδήγησε σε μια διάσπαση. Μπορούμε να μιλάμε για τραγωδία. Μπορούμε να μιλάμε για Πόνο. Μπορούμε να μιλάμε για μια Σοφία που έκανε λάθος και έχασε τον δρόμο της, η οποία προσπαθεί να επιστρέψει στον Πατέρα αλλά δεν βρίσκει τον δρόμο για την πηγή της.» Ορισμένοι Γνωστικοί χαρακτήριζαν τον πλανήτη μας «έκτρωμα της ύλης» φτιαγμένο από πόνο και οδύνη, ενώ ανάλογα οι*Περσικης προελευσης } Μανιχαιστες πίστευαν ότι ο κόσμος δημιουργήθηκε από τα αποσυντιθεμενα σώματα των δαιμόνων. Ο Μαρκιων πίστευε ότι είμαστε πλασμένοι κατ ΄εικόνα του μοχθηρού δημιουργού και οτι αυτή «η σάρκα η παραγεμισμένη με περιττώματα »είναι τόσο αποκρουστική που η αναπαραγωγή δεν μπορεί να δικαιολογηθεί με τίποτε.Ο γνωστικισμός δίδασκε ότι ο κόσμο μας κυβερνιόταν από έναν κατώτερο θεό/Δημιουργό. Τα ανθρώπινα σώματα, αν και περιέχουν το κακό στην ύλη τους, περιείχαν επίσης και έναν θείο σπινθήρα ή πνεύμα που προερχόταν από την Πηγή, ή το Τίποτα, τη θεϊκή πηγή εκπόρευσης όλων των πραγμάτων.Η Γνώση είναι εκείνη που σύμφωνα με τις αντιλήψεις των γνωστικών βοηθά τον θείο σπινθήρα να επιστρέψει στην πηγή από την οποία προήλθε.
• Σύμφωνα με τους μύθους που αφηγούνταν οι γνωστικοί, ο αληθινός και αγαθός Θεός δεν δημιούργησε, αυτόν τον κόσμο. Στο απώτατο παρελθόν ο αληθινός Θεός απέκτησε διαδοχικές εκπορεύσεις του, θεϊκούς απογόνους (οι οποίοι αποκαλούνταν «Αιώνες»),:ένας «αιών» ή άγγελος ονόματι Σοφία επιδίωξε να μιμηθεί την αυτάρκη δημιουργικότητα του Ύψιστου Θεού΄ το λάθος της όμως αυτό της κόστισε την πτώση της από τους διάφανους, φωτεινούς και αμόλυντους ουρανούς. Με αγωνία και απόγνωση γέννησε ένα άμορφο έκτρωμα που απέβη ο Δημιουργός ή κατώτερος θεός, εκείνος δηλαδή που δημιούργησε το Σύμπαν τον κόσμο της ύλης και των ανθρώπινων όντων. Όλα αυτά τα κατασκεύασε αγνοώντας εντελώς τον Ύψιστο Θεό και την μητέρα του Σοφία ΄πίστευε ότι ήταν  ο μοναδικός Θεός. Ετσι ο κόσμος μας συνελήφθη μέσα στην άγνοια και τον παραλογισμό. Το ίδιο και εμείς, αφού ο θεός κατ εικόνα του οποίου πλαστήκαμε είναι Δημιουργός. Οποιαδήπε σπίθα καλού η πνευματικού υπάρχει στη Φύση εμφυσήθηκε από τη Σοφία, που σαν ουράνια πια εξόριστη προσπαθούσε να επανορθώσει το αρχικό της σφάλμα .
•   Γιατί πως«μπορούσε να ονομαστεί άνθρωπος το αξιοθρήνητο κατασκεύασμα που βάλθηκε να ζει μέσα στα χέρια τους, εκείνο το γυμνό πλάσμα που είχε ανθρωποειδή μορφή αλλά ήταν ανίκανο να σταθεί πάνω στα ατροφικά πόδια του και κείτονταν στο χώμα στριφογυρίζοντας σαν σκουλήκι; Με μια κρούστα πηλό πασαλειμμένη ακόμα στο στόμα του ,με τα σχηματισμένα αλλά ανίκανα να το στηρίξουνε μέλη του, με τα σπαρακτικά κλαψουρίσματα του, δεν θα πρέπει να είχε παρά μια πολύ μακρινή σχέση με τη φωτεινή και θεϊκή εικόνα που το προκάλεσε .Όταν όμως ο αληθινός Θεός είδε εκείνο το λάθος, εκείνη τη φρίκη που σέρνονταν απάνω στη γη, απειλώντας να την κατακυριέψει, ένοιωσε οίκτο για την αδεξιότητα των αγγέλων και φύσηξε μέσα στο σκουλήκι που κλαψούριζε  τη σπίθα της ζωής που του δωσε τη δυνατότητα  να σταθεί στα πόδια του και να μιλήσει. Ετσι γεννήθηκε ο Homo Bipedus και Loquens ,ο δίπους και ομιλών άνθρωπος.Ετσι εξηγείται η διπλή φύση μας. Είμαστε κάπως σαν επιδιορθωμένο σκουλήκι, που το επιδιόρθωσε η επιείκεια του αληθινού Θεού και το προίκισε με ένα φωτεινό κλάσμα της Υπέρτατης ΔύναμηςΕτσι για τους Γνωστικές αιρέσεις –μας λέει ο Ζακ Λακαριερ- «είμαστε προλετάριοι ενός δήμιου δημιουργού, εξόριστοι κατακάθια ενός χαμένου ουρανού, ξένοι πάνω στην ίδια μας τη γη» .Οι γνωστικοί, ερμήνευαν τη δημιουργία του κόσμου ως το έργον ενός ριζικά κακού« δημιουργού»:η ύλη ,οι πλανήτες, τα άστρα, η ζωή, η σεξουαλική αναπαραγωγή, οι νόμοι του κράτους ,τα πάντα υπόκεινται στη δαιμονική εξουσία του συστήματος από το οποίο δεν υπάρχει καμία δυνατότητα διαφυγής.:ο Θεός είναι διασπασμένος δυιστικά, και ο καλός Θεός είναι εντελώς «άγνωστος » και ανήμπορος μέσα στον κόσμο, το έργον του κακού θεού 
•  «.Ετσι «γενέθλια γη» των γνωστικών δεν ήταν η γη αλλά ο χαμένος ουρανός που διατηρούσαν την ανάμνηση του. Οι Γνωστικοι θεωρουσαν τον εαυτό τους αυτόχθονα ενός άλλου κόσμου.Τα λόγια που μεταχειρίζονταν για να περιγράψουν τον επίγειο κόσμο μας συνοψίζονται σε εκφράσεις όπως «ερμητικα κλεισμένο φρούριο, φυλακή ,οχετός, λασπότοπος, έρημος.»και για το ανθρώπινο σώμα:«χυδαίο ύφασμα, αλυσίδα ,παρείσακτος, πνιγηρή θάλασσα».Οι Γνωστικοί σύμφωνα με τον Λακαριερ -είχαν το συναίσθημα«ότι έπεσαν, κάτοικοι ενός μακρινού πλανήτη στη γη μας, ότι έκαναν λάθος στον γαλαξία, καθώς και την επιθυμία να ξαναδούνε την αληθινή κοσμική πατρίδα τους, τον φωτεινό ΄Υπέρκοσμο που έλαμπε πάνω από το βαρύ παραπέτασμα της νύχτας.»Για τους γνωστικούς« όλοι οι άνθρωποι βρίσκονταν στην ίδια κατάσταση, ολόκληρη η ανθρωπότητα ήταν μπλεγμένη στην κοσμική εξορία που μας απόθεσε όλους πάνω στη λάσπη της γης».
•   Βέβαια –λέει ο Ηανς Γιονας/ μπορεί να υπήρχαν μεταξύ των Γνωστικών εκείνοι που έβλεπαν τα πράγματα με περισσότερο αρμονικό και λιγότερο τραγικό τρόπο.«Οι Βαλεντινιανοί δηλαδή των χριστιανών Γνωστικών που ακολουθούσαν την παράδοση της διδασκαλίας του Ιδιοφυούς Αιγυπτίου Γνωστικού Βαλεντίνου«ήταν περισσότερο οξυδερκείς και  εκλεπτυσμένοι. Η πολικότητα που βίωναν τώρα, αυτή που μας παρουσιάζει ο υπάρχων κόσμος είναι τα αποτέλεσμα της Αυτό-αποξένωσης του θεού. Τμήματα της θεότητας αποξενώθηκαν από την πηγή τους  και έπρεπε να επανενωθουν με αυτήν»Σε αυτήν την πιο εκλεπτυσμένη εκδοχή οι Γνωστικοί αναφέρουν τον κόσμο ως ξένο, επειδή διακόπτει την κοινωνία τους με τον Θεό με τον οποιο εχουν ουσιαστική συγγένεια » «Υποστηρίζω »–λέει η Εlaine Pagels, συγγραφέας του βιβλίου The Gnostic Gospels -ότι η σκέψη των Βαλεντινιανων σε σχέση με τον Δημιουργό αναφέρεται σ¨ αυτόν όχι ως μια  κακή οντότητα αλλά ως ελαττωματικό ον που δεν κατανοεί πλήρως όλη τη δημιουργία με την οποία ασχολείται κατά κάποια έννοια ο Δημιουργός  αποτελεί τμήμα του νου του θεού. Οι Βαλεντινιανοί λένε ότι ο δημιουργός είναι μια εικόνα του θεού. Και πιστεύω ότι αναφέρονται στις δικές μας εικόνες για τον Θεό. Όταν λέμε «Θεός» χρησιμοποιούμε εικόνες και [οι Γνωστικοι} προσπαθούν να τονίσουν –ορισμένοι με ειρωνεία, άλλοι με παρωδία –ότι οι εικόνες μας για τον θεό είναι πολύ περιορισμένες. Ετσι λένε ότι οι εικόνες ας γι τον θεό-ότι είναι ο Πατέρας ή ότι είναι ο δημιουργός-είναι... εικόνες. Δεν ένα λανθασμένες, είναι ανεπαρκείς. Άλλοι περισσότερο ριζοσπάστες Γνωστικοί θα έλεγαν ότι είναι εντελώς λανθασμένες »

• ---

απο την ελευθερια στην αναγκαιοτητα απο την Υπάρξη στο θαύμα (παλιο μου σχολιο)

10/11/2011 στις 12:08 πμ

φαντάσου μια πέτρα που την πετάμε ψηλά. και φυσικά….. κάποτε θα πέσει
1.η
στην πρώτη περίπτωση …Η ..πέτρα αποκτά ξαφνικά συνείδηση: -Πω Πω .! Είμαι ..Ελεύθερη.. !
Εγώ Αποφασίζω.!έχω την ελεύθερη βούληση να πετάξω. Και.πέφτει.
2η. Γνωρίζω την ..αναγκαιότητα. Υποτάσσω τα πάθη μου στη λογική. Γνωρίζω τις κινητήριες δυνάμεις της..ιστορίας . Κάποιο χέρι με πέταξε.Όπου να ναι πέφτω . Είμαι ..........ελεύθερη!
—————————————–
πες μου τώρα ποια σε ποια από τιςδυο περιπτώσεις η πέτρα είναι πιο ελεύθερη


φυσικά είναι ψευδοδιλημμα 

Και είναι ψευδοδίλημμα γιατί η πορεία της ..πέτρας είναι προδιαγραμμένη.

Η πέτρα θα πέσει και- αν είναι ..εύθραυστη- θα γίνει-ούτως η άλλως -χίλια κομμάτια.
και στην πρώτη περίπτωση (-που πιστεύει ότι έχει ..Ελευθερία βούλησης- ..και στη δεύτερη -που έχει γνώση της αναγκαιότητας και Ελευθερία χαρη σε αυτή τη γνώση- ”
η πραγματική ελεύθερα για την πέτρα θα ήταν να χρησιμοποιούσε την γνώση της ..αναγκαιότητας για να ..τροποποιήσει την ..αναγκαιότητα κανοντας την ..δυνατοτητα…ενδεχομενικοτητα.: να αλλάξει πορεία , να κάνει ..γκέλ η να ..αιωρείται.
Αυτό στην περίπτωση της πέτρας θα λεγόταν : Θαύμα.

Στην περίπτωση του Ανθρώπου θα Λεγόταν : Ύπαρξη.

ο καταναγκασμός της Ευτυχίας

 Η ιδέα της ευτυχίας ως ύψιστος στόχος για την κοινωνία και το άτομο εμφανίζεται περί τον 18ο αιώνα .Το να θεωρούμε ότι σε θρησκείες η ιδέα του παραδείσου , της Νιρβάνας κλπ αντιστοιχεί στην νεωτερική ιδέα της ευτυχίας είναι απλούστατα ΑΝΑΧΡΟΝΙΣΜΌΣ

Μπορούμε να διεκδικούμε ένα καλύτερο μέλλον χωρίς να πιστεύουμε ντε και καλά ότι θα επέλθει η εγκόσμια Ευτυχία( υπάρχει και ο καταναγκασμός της Ευτυχίας.....που κάνει την δυστυχία πιο ανυπόφορη) όπως και μπορούμε να πολεμούμε το -όποιο-κακό χωρίς να νοσταλγούμε έναν δήθεν Παράδεισο.. 

Αναμνήσεις εσωτερικής ζωής : ΓΙΑ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ Γυναίκα με ποδήλατο...

 Αναμνήσεις εσωτερικής   ζωής :  ΓΙΑ ΤΟ  ΒΙΒΛΙΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΛΑ ΣΕΒΑΣΤΑΚΗ 

Γυναίκα με ποδήλατο

 Πέτρος  Θεοδωρίδης

 

 Αναμνήσεις  εσωτερικής  ζωής αλλά θα μπορούσαν να ονομαστούν και αφηγήσεις  εσωτερικής  ζωής : θραύσματα  μνήμης περιβεβλημένης με  σκέψεις του συγγραφεα που καθώς διαθέτει εσωτερική ζωή διαθέτει και μια δική του , εντελώς  δική του, διάσταση του χρόνου: το παρελθόν εισβάλλει στο παρόν –όπως συμβαίνει πάντα μέσα μας - σαν κεραμίδια που χώνονται σε αλλά  κεραμίδια- χωρίς κενά και απουσίες .

 Η εσωτερική ζωή είναι συμπαγής …

 Ατέλειωτες αναμνήσεις   ανθρωπίνων αρχετυπικών μορφών όπως εκείνη της Δώρας ,που βρέθηκε έξω από τον καιρό της, ένα σώμα  ‘’που  επιπλέει  ακόμα κάτω από στρώματα  του χρόνου, όπως ένας νεκρός που δεν υποψιάζεται τον ίδιο του τον θάνατο ,  ‘’που πας περήφανη και ωραία Δώρα  Σε ποια  γωνία της  μοίρας μας κοιμάσαι τώρα;  Όπως του εξόριστου ,όχι πια γέρου ούτε νέου, με κινήσεις αποφασιστικές  και τον ηθικό εγωισμό  του αμετανόητου που έγραφε γράμματα σε συνθηματική γλώσσα ‘’ Πολύ στεναχωρήθηκα  που η γιαγιά μίλησε  τόσο άσχημα στο εγγονάκι της ‘ εννοώντας  ότι , με την εισβολή των σοβιετικών αρμάτων στην Τσεχοσλοβακία , η γιαγιά Ρωσία μάλλον το παράκανε ‘’.

Αναμνήσεις αισθημάτων αμηχανίας και παρεξηγσεωνοπως  με  τον οικονομολόγο που πέρασε   τον συγγραφέα μας για τον οικονομολόγο  Κωστα Μαρκακη και του λεγε παράξενα πράγμα για ποσοτικές μεθόδους και συναθροιστικές μεταβολές    για τα όποια ο  συγγραφέας μας δεν καταλάβαινε γρυ’  ‘’ κι έτσι ''συμφιλιωμένοι με το γεγονός ότι δεν είχαμε να πούμε τίποτε οι δυο μας ,χαμογελάσαμε ευγενικά στους φοιτητές  που είχαν επωμιστεί με ζήλο τον ρολό του ταξιθέτη’’’

Αφηγήσεις σκέψεων όπως εκείνη για τα ειδή αναγνωστών   τους ψυχαναγκαστικούς  και αδηφάγους  ‘’ Οι πρώτοι κατατρύχονται διαρκώς  από την αγωνία  μη φάνουν ασυνεπείς ,μην παρατήσουν τον αγώνα στη μέση . Οι άλλοι , αντίθετα , πέφτουν με τα μούτρα στα πολλά διαβάσματα αναστατώνοντας  το μυαλό τους με  διαφορετικά φίλτρα και μυρουδιές ,ε νω σκορπίζουν γύρω τους   αποφάγια και συχνά ολόκληρα πιάτα ανέγγιχτα .Οι πρώτοι υπακούν σε όλη τους τη ζωή  στην επιθυμία της μητέρας  να τρώνε όλο το φαγητό τους,ακομα  και όταν αισθάνονται πια χορτασμένοι  και αηδιασμένοι. Οι δεύτεροι ζουν με την σπάταλη και τρέχουν από βιβλίο σε βιβλίο χωρίς υπομονή , χωρίς τάξη και συνοχή  ‘’

Ο συγγραφέας ομολόγει ότι ‘’ στα διαβάσματα  βρισκόταν σταθερά’’ από την πλευρά του έλους  της λασπωμένης παδιαδας’’αυτό χαρακτηρίζεται ως  ‘’Έλληνας  μικροαστός διανοούμενος με ροπή στη μελαγχολική αδηφαγία. Ομολόγει πως ‘’ το όλο  συστροφές και αχρήστους  σταθμούς  διάβασμα γίνεται με τα χρόνια μια  μορφή συνείδησης ..

 Αφηγήσεις όπως  εκείνη της ιστορίας του Ιωσήφ  που ‘’έκλαιγε με τον ίδιο τρόπο που έπαιρνε πίσω ολόκληρα κομμάτια από τις ιστορίες του’’ ,όπως εκείνη για  την γυναίκα του αδελφού  του που κομματιάστηκε από τηβομβα καθώς ‘’έπινε τον καφέ της έξω από τα μαγαζί ,και εκεί τους πήραν ολουςτα σιδερά είκοσι ανθρώπους ‘’  με κλάμα που ‘’ερχόταν από την πλευρά του γραφείου  με την  μορφή πνιγμένων σημάτων, μικρών ηχητικών σπασμών και γόων ‘’ και που –λίγο πριν τον πάρουν. Είχε απομείνει μόνο  μια φωνή , ένα βραχνό σύρσιμο που έμοιαζε με τον ήχο χαρτιού που καίγεται στο τζάκι’’

Η ιστορίες σαν κιαυτή του Νικηφόρου: παρατηρήσεις σε ένα  εντελώς κοινότοπο άνθρωπο , δίχως ορατές αδυναμίες και περιττές αντιπάθειες’’ που ‘’στον Γαμο της κορης του ναι εκεί θα δακρύζει. Το επιβάλλει έξαλλου η  στιγμή και η φύση της σχεσης πατερα και κόρης ..  Η του φίλου του Υφαντή  - που του έδινε ραντεβού σε άχρωμα μέρη  όπως  το ‘’Plaza ‘’  στους Αμπελοκήπους  που έβαζε  αγγελίες για  μαθήματα  οικονομικών λογιστικών σε φοιτητές των ΤΕΙ  και αίφνης  βρέθηκε ερωτευμένος ….  ‘’

Η  γραφή του  Σεβαστακη  είναι  σκέψη , το απόσταγμα  σκέψης , μια προσπάθεια  διήθησης  του χρονου,μια απόπειρα αιχμαλώτισης  της   αιωνιότητας .. 
Γιατί αυτή είναι η μονή δυνατή αιωνιότητα, η αιωνιότητα της σκέψης , της εσωτερικής  ζωής και ο Σεβαστάκης  κατοικεί σε αυτήν....

Κριτικές - ΠαρουσιάσειςΚώστας Στοφόρος, Ηλεκτρικές αναγνώσεις, "Δρόμος της Αριστεράς", 3.1.2015

---

Αριστοτέλης Σαΐνης, Κρίση, Iστορία, φαντασία και πειραματισμοί, "Εφημερίδα των Συντακτών", 20.12.2014

---

Κική Τριανταφύλλη, Η κρίση είναι οικονομική και ηθική, "Τα Νέα"/ "Βιβλιοδρόμιο", 13.12.2014

---

Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης, Όταν η Γενιά του Πολυτεχνείου (δεν) συναντά τη Γενιά της Μεταπολίτευσης, "Lifo", τχ. 408, 13.11.2014

---

Ελπιδοφόρος Ιντζέμπελης, Νικόλας Σεβαστάκης: «Ο χρόνος ανάποδα», "Fractal", Νοέμβριος 2014

---

Έλενα Χουζούρη, Το φως της αμφιβολίας, www.oanagnostis.gr, 4.10.2014

---

Βασιλική Χρίστη, Γυναίκα με ποδήλατο, www.diavasame.gr, Οκτώβριος 2014

---

Λίζυ Τσιριμώκου, Μικρές ανήλικες και ενήλικες στιγμές, Περιοδικό "Σύγχρονα Θέματα", τχ. 126, Ιούλιος-Σεπτέμβριος 2014

---

Μαριαλένα Σπυροπούλου, «Ζούμε μια περίοδο φοβισμένη», "Η Καθημερινή"/ "Τέχνες και Γράμματα", 31.8.2014

---

Αντώνης Φράγκος, Γυναίκα με ποδήλατο, "Το Περιοδικό", 20.8.2014

---

Ηλίας Κανέλλης, Βιβλία για το καλοκαίρι, "The Books' Journal", τχ. 46, Αύγουστος 2014

---

Δημήτρης Αθηνάκης, Βιβλία για μια εποχή που τυχαίνει να είναι καλοκαίρι, "Έξώστης", 15.7.2014

---

Μαρία Στασινοπούλου, «Θυμωμένη αμφιβολία», "Εφημερίδα των Συντακτών", 12.7.2014

---

Χαρίκλεια Δημακοπούλου, Γυναίκα με ποδήλατο, "Εστία", 12.7.2014

---

Χρυσούλα Γούναρη, The best way out is always through, "BookWorm", 11.7.2014

---

Γυναίκα με ποδήλατο, "Το Βήμα"/ "Βιβλία", 6.7.2014

---

Κώστας Αγοραστός, Πενήντα βιβλία για το καλοκαίρι, www.bookpress.gr, 5.7.2014

---

Γιάννης Μπασκόζος, Επιλογές καλοκαιριού, www.oanagnostis.gr, 28.6.2014

---

Λαμπρινή Κουζέλη, Ιστορίες ρομαντισμού και πολιτικής, "Το Βήμα"/ "Βιβλία", 22.6.2014

---

Λίνα Πανταλέων, Αυτόνομη ζώνη σεμνών συγκινήσεων, "Η Καθημερινή"/ "Τέχνες και Γράμματα", 22.6.2014

---

Νίκος Βατόπουλος, Ο θρίαμβος της μικρής φόρμας, "Η Καθημερινή", 21.6.2014

---

Κώστας Αγοραστός, Σάμος, Θεσσαλονίκη, Λυών με όχημα τη μνήμη, www.bookpress.gr, 18.6.2014

---

Κική Τριανταφύλλη, Νικόλας Σεβαστάκης: Η Αριστερά ως γυναίκα, "Τα Νέα", 14.6.2014

---

Μικέλα Χαρτουλάρη, Οι οπαδοί της φούγκας, "Εφημερίδα των Συντακτών", 5.6.2014

---

Βασιλική Πέτσα, «Έχασαν, κέρδισαν, ποιος μπορεί να το πει;», www.chronosmag.eu, τχ. 14, Ιούνιος 2014

---

Έλενα Δουβλέτη, Το πέρασμα από το χθες στο σήμερα, Περιοδικό "Εντευκτήριο", τχ. 105, Απρίλιος-Ιούνιος 2014

Gill Page , οι Έλληνες πριν τους Οθωμανούς , ο Εθνισμός στο Ύστερο Βυζάντιο ,

Gill  Page , οι  Έλληνες πριν τους Οθωμανούς , ο Εθνισμός στο Ύστερο Βυζάντιο , μετάφραση Γιάννης Αβραμίδης- Αργύρης  Παπασυριόπουλος .εκδόσεις Θύραθεν-Cambridge University Press, 2014

                                                              

                                                               Του  Πέτρου Π. Θεοδωρίδη

Η Gill Page  ,ειδικευμένη  στην Μεσαιωνική βυζαντινή ιστορία με  διδακτορική διατριβή με θέμα την ελληνική εθνοτική ταυτότητα   στα χρόνια της Φραγκοκρατίας, με το βιβλίο της  αυτό,  αναδεικνύει άγνωστες πτυχές του Βυζαντινού ύστερου Μεσαίωνα ,αποκαλύπτει τις νοοτροπίες και ιδεολογίες της εποχής εκείνης, εστιάζοντας ιδιαίτερα στις εθνοτικές ταυτότητες των Ελλήνων και στις σχέσεις τους με τους δυτικούς κατακτητές. Ας δούμε μερικές από τις  παρατηρήσεις αυτού του άκρως ενδιαφέροντος βιβλίου  :

Σύμφωνα  με την Page  μπο­ρούμε πράγματι να μιλάμε για ύπαρξη ρωμαϊκής εθνοτικής ταυτότητας την παραμονή της φρα­γκικής κατάκτησης του 1204.Τούτη η ταυτότητα είχε τρεις μείζονες συνιστώσες:πο­λιτική, θρη­σκευτική και πολιτισμική. Η πολιτική συνιστώσα εδραζόταν στο γεγο­νός της αυτοκρατορικής εξουσίας της Κωνσταντινούπολης και, δυνάμει, την μοιράζονταν από κοινού οι υ­πήκοοι της αυτοκρατορίας. Η ρω­­μαϊκή αυτοκρα­τορική εξουσία συνδεόταν άμεσα με την ιδέα ότι ό­λοι ό­σοι ζούσαν εντός των συνόρων της ήταν Ρω­μαίοι η ιδιό­τη­τα του Ρω­μαίου α­ντιπαραβαλλόταν με εκείνη του βαρβάρου, στη βάση ε­νός δυ­α­δικού μοντέλου: οι Ρωμαίοι ήταν αρ­χαίοι και πολιτισμένοι, οι βάρβαροι ήταν νεήλυδες, νομάδες και χωρίς αξιόλογους θεσμούς· οι Ρω­μαίοι ήταν χρι­στιανοί, ενώ οι βάρβαροι πα­γα­νι­στές· οι Ρωμαίοι ζού­σαν ε­ντός της ε­πικράτειας, οι βάρβαροι εκτός: δεν είχαν πόλεις, ήταν νομάδες, ζούσαν στην ύπαιθρο, δεν είχαν γραπτούς νόμους, η συμπε­ρι­­­­φο­ρά τους ήταν ανεξέλεγκτη^. δεν ήξεραν ελληνικά, ήταν απαίδευτοι.

 Ιδιαίτερα σε  ότι αφορά στη θρησκευτική συνιστώσα της ρωμαϊκής ταυτότη­τας η συγγραφέας  μας θυμίζει πως  η Βυζαντινή Ρωμαϊκή αυτοκρατορία –η οικουμένη– ήταν η επί γης βασιλεία των χριστιανών· το να είσαι χριστιανός σή­μαι­­νε ότι ήσουν υπήκοος της αυτοκρατορίας, και αντιστρό­φως. Συ­νε­πώς ο ρόλος του αυτοκράτορα ως επίγειου ηγεμόνα ή­ταν ιερός.Παρ’ ότι υπήρχαν ανέκαθεν θρησκευτικές αι­ρέσεις ε­ντός της βυζαντινορωμαϊκής οικουμένης, το ορθόδοξο δόγ­μα σταδι­α­κά επι­βλή­θηκε ως το μόνο έγκυρο και συνδέθηκε στενά με τον αυτο­κρα­τορι­κό θεσμό· οι δεσμοί σφυρηλατήθηκαν την πε­ρί­ο­­δο της Εικο­νο­μαχίας κυ­ρίως  οπότε η νομι­μό­τη­­τα της εξουσίας συν­δέ­θηκε άρρηκτα με την θρη­σκευτική Ορθοδοξία.

Αυτή όμως η πολι­τι­κή έκφαν­ση της θρησκευτικής ταυτότητας συνάντησε μεγάλες δυ­σκο­λίες καθώς συγκροτούνταν πολ­­λά χριστιανικά κρά­τη που δεν α­να­­γνώ­ρι­ζαν την βυζαντινορωμαϊκή υπεροχή – είτε με την έν­νοια της πο­λι­τικο-θρησκευτικής πρωτοκαθεδρίας, είτε με την έννοια ότι δεν α­να­γνώ­ρι­ζαν την ορθότητα της Ορθοδοξίας. Οι εξωτερικές εκ­φάν­σεις της ορ­θό­δο­ξης θρησκείας ταυτίζονταν ολοένα και πε­ρισ­σό­τε­ρο με τη ρω­μα­ϊ­κό­τητα, με τρόπο που περιόριζε την Ορθόδοξη πί­στη σε μία μόνο ο­μάδα Χριστιανών, ώσπου τελικά ήταν φανερό πως μό­­νο οι Ρω­μαίοι μπο­ρού­σαν να είναι Ορθό­δο­ξοι, πράγμα που ερχόταν σε αντί­φα­ση με το ιδεώ­δες του θρησκευτικού οικουμενισμού. Από την άλλη, η Ορθοδοξία εξαπλωνόταν πέρα α­πό τα σύνορα της βυζαντινο­ρω­μαϊ­κής επικράτειας· έτσι το κράτος έ­χανε την αποκλειστικότητα του ιε­ρού του ρό­λου και, με­γάλο μέρος του ιδεολογικού του ο­­πλο­στα­σίου. Η  ταξινόμησή των βαρ­βάρων γινόταν όλο και πιο δύσκολη όταν αυτοί άρχισαν να εκχριστιανίζονται (π.χ οι Βούλ­γα­­ροι) και  σχηματίστηκε  έτσι   μια σκιώδη ζώνη που ιδεολογικά δεν ή­ταν ούτε ρω­μα­­ϊκή ούτε εξ ολοκλήρου βαρβαρική: οι « μιξοβάρβαροι»

Πέρα από την  πο­λιτική και τη θρησκευτική όψη της,η βυζαντινορωμαϊκή ταυτότητα –σύμφωνα πάντα με την Gill  Page  -είχε και την γλωσσική. Στην ανατολή τα ελληνικά πάντα υπήρχαν ως μια –τουλάχιστον παράλληλη– γλώσσα , πάνω απ’ όλα ήταν η γλώσσα της καθη­με­ρι­νής επικοινωνίας, των συναλλαγών και του πολιτισμού, η  γλώσσα της φιλοσοφίας και  η πιο χρήσιμη κοινή γλώσσα . Για την εθνο­τι­κή ρω­μαϊ­κή ταυτότητα η ελληνομάθεια είχε θεμελιακό χαρακτήρα. Όμως θα πρέπει να ξεχωρίσουμε  την τεράστια πλειονότητα η οποία δεν είχε καμία εκπαίδευση  από την πολύ μικρή μειονότητα εκείνων που σπού­δα­ζαν στην Κωνσταντινούπολη και εξοικειώνονταν με τα αρχαία πρότυ­πα. Απόρροια του τεραστίου χάσματος παιδείας ανάμεσα στην άρ­χου­σα ε­λίτ και τη μεγάλη μάζα του πληθυσμού ήταν η διγλωσσία .Παιδεία και γλώσσα ήταν ένας διχαστικός παράγοντας με­τα­­ξύ πρωτεύουσας και ε­παρ­χιών.

Στις συνθήκες κρίσης του 12ου αιώνα, κατά την Gill  Page,η ελληνική γλώσσα έγινε ακόμη πιο σημαντική ως τρόπος αυτο­προσ­διορισμού μιας ομάδας πολιορκημένης από άλλες α­πει­λητι­κές ο­μά­δες. Οι Φράγκοι  εν τελει  με­τέβα­λαν και τα γλωσσικά  δεδομένα: τα ελληνικά, εν μέρει τουλάχιστον, έπαψαν να εί­ναι η γλώσσα της εξουσίας

Η ονοματοθεσία Ελλην και Γραικός  ενείχε και αυτή την σημασία της σύμφωνα με την συγγραφέα:      Στη χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, για αιώνες η χρήση του ονόματος  ‘Ελληνείχε μει­ωτικό χαρα­κτή­ρα καθώς ^.τα ελληνικά θεωρούνταν  γλώσσα του πα­γα­νισμού στο εσωτερικό της ανατολικής αυτοκρατορίας. Όμως παρά τις αρνητικές συνδηλώσεις, ο ελληνισμός απέκτησε τεράστια σημασία στους κύκλους της κωνσταντινουπολίτικης ελίτ του 12^ου αιώνα. Ορισμένοι Βυζαντινορωμαίοι συγγραφείς άρ­χισαν να αυτοαποκαλούνται  Έλληνες, και το  Ελλην --σύνδεση με ένα έν­δοξο παρελ­θόν- χρησιμοποιήθηκε προς επίρρωση του κύρους των Βυζαντινορωμαίων. Πέραν της κωνσταντινουπολίτικης ελίτ ό­μως, οι α­ντι­λήψεις για τους αρχαίους ήταν πολύ διαφορετικές, από τον μεσαίωνα μέχρι τα νεώτερα χρό­νια η λα­ϊ­κή α­ντί­­­ληψη για τους Έλληνες ήταν πως υπήρξαν κάποτε στο πα­ρελ­θόν μια μυθική φυλή γι­γά­ντων

 Στους πρώτους αιώνες της αυτοκρατορίας, το εθνώνυμο Γραικός, που προέρχεται από τη λατινική ονομασία για τους αρχαίους Έλ­λη­νες, χρησιμοποιούταν ευρέως, ως λιγότερο μειωτικό, αντί του  Ἕλλην .Ωστόσο, από τον 9ο αι­ώνα και μετά το Γραικός περιέπεσε σε αχρησία, εξαιτίας του ότι οι δυ­τι­κοί α­ποκαλούσαν έτσι (Graeci) τους κατοίκους της αυτοκρατορίας και τον ηγεμόνα τους imperator Graecorum. Οι βυζαντινορωμαίοι το εισ­έ­­πρατταν ως προσ­βολή, ως άρνηση της ρωμαϊκής αυτοκρατορικής κλη­ρονομιάς τους.

Για την συγγραφέα η  φραγκική κατάκτηση υπήρξε γεγονός καταλυτικό για τη βυ­ζα­ντινορωμαϊκή ταυτότητα: Επέφερε μια ρήξη ανάμεσα στη ρωμαϊκή θρη­σκευ­τι­κή ταυτότητα και την αντίστοιχη πολιτική και σφυρηλάτησαν  νέες εθνοτικές ταυτότητες^. το γε­γο­νός ότι οι α­­­­­φέντες ήταν Λατίνοι και όχι Ρωμαίοι ανέδειξε τις πολιτι­σμι­κές και θρη­­­σκευτικές διαφορές μεταξύ Ρωμαίων και Λατίνων, δίνο­ντάς τους πρόσθετη δύναμη ως εκδηλώσεων της ρωμαϊκότητας κόντρα στη «λα­τι­νικότητα», κι έτσι, μέσω της διαφοράς, οι υ­πο­τελείς Ρωμαίοι απέκτη­σαν μια νέα αίσθηση ομαδικής ταυτότη­τας. Με τη σειρά της, η ε­θνο­­τι­κή έννοια της ρωμαϊκότητας, έκφανση της οποίας ήταν τα πολιτισμικά χαρακτηριστικά, ήρθε σε πρώτο πλάνο. Μπορούσες τώρα να είσαι Ρω­­μαίος χωρίς να είσαι υπήκοος του αυτοκράτορα των Ρωμαίων,πράγ­­­μα που αποδυνάμωνε το κύρος της αυτοκρατορίας.

Η Gill  Page θεωρεί ότι  επί Παλαιολόγων, αναζωογονήθηκε γι’ άλλη μια φορά η ιδέα περί πε­πρω­μέ­νου της αυτοκρατορίας, ενώ παράλληλα επιδιώχτηκε η αναψηλάφηση του αρχαιοελληνικού πα­ρελ­­θόντος. Όμως έξω από τους κύκλους της μορφωμένης ελίτ, η πολιτική -αυτοκρατορική συ­ν­ιστώσα της ρωμαϊκής ταυτότη­τας έχανε τη σπου­δαι­ότητά της, ενώ οι φραγκικές κατακτήσεις έδωσαν περαιτέρω ώθη­ση στις χωριστικές τά­σεις που είχαν ήδη εκδηλω­θεί στα τέλη του 12ου αιώνα. Παρ’ όλο που οι Βυ­ζαντινορωμαίοι μπόρεσαν να επανε­δραι­ώ­σουν την εξουσία τους στην Πε­λοπόννησο τον 14ο αιώνα, για πολλούς ντόπιους η ρω­μαϊκή ταυτότητα σχετιζόταν πολύ περισσότερο με την καταγωγή, και  την Ορθοδοξία και την πολιτισμική σκευή.Η φρα­γκική κατάκτηση διέσπασε τον ρωμαϊκό κόσμο, οπότε εμφανίστηκαν βιώσιμες εναλλακτικές μορφές εξουσίας είτε δυ­τι­κών είτε ντόπιων αρ­χόντων, που μπόρεσαν να εκ­μεταλλευ­τούν το χάος που είχε προκύψει. Από την άλλη, η στάση απέναντι στους δυτικούς δεν ήταν η ίδια πα­ντού, αλλά κυμαινόταν ,από τη λυσ­σαλέα αντίδραση μιας μερίδας των Κωνσταντινουπολιτών μέχρι τα θολά ε­θνοτικά περιγράμματα στην Πελοππόννησο: η συγγραφέας  υπενθυμίζει ότι σε μερικές δημώδεις μυθιστορίες της εποχής υπάρ­χουν ι­σχυρές εν­δεί­ξεις ότι ορισμένοι δυ­τικοί τρόποι και στυλ είχαν γίνει αντικείμενο θαυμασμού.

Με  ενδελεχή  ανάλυση των πηγών  της περιόδου , με γραφή πυκνή και στιβαρή , με λόγο επιστημονικό και όχι  ιδεολογικό το βιβλίο της Gill  Page αποτελεί ένα  πολύτιμο βοήθημα  τόσο για ιστορικούς της υστεροβυζαντινής  εποχής όσο και για μελετητές των ιστορικο-κοινωνικών  φαινομένων του     έθνους και εθνικισμού.

·