Τη Μ. Τεσσαρακοστή πριν από το Πάσχα προστίθεται και η νηστεία για να προετοιμάσει ψυχικά τους χριστιανούς να ζήσουν το θείο Πάθος και να χαρούν την Ανάσταση του Κυρίου.
Κοντά σ’ όλα αυτά είναι τα τροπάρια και οι ύμνοι της Εκκλησίας μέσα στους οποίους διατυπώνονται και προβάλλονται τα δόγματα της χριστιανικής πίστεως και μέσω αυτών καλλιεργείται η συναισθηματική σχέση των ανθρώπων με το πρόσωπο του Χριστού, της Παναγίας και όλων των αγίων της Εκκλησίας.
Ολο το διάστημα της Τεσσαρακοστής μέσα από τους ύμνους αναδεικνύεται ο πένθιμος χαρακτήρας των ημερών για να κορυφωθεί τη Μ. Εβδομάδα με τα άγια και σεπτά πάθη του Χριστού. Η χαρμόσυνη γιορτή της Κυριακής των Βαϊων θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εισαγωγή στην Αγία και Μεγάλη Εβδομάδα. Δύο βασικά γεγονότα κυριαρχούν την ημέρα εκείνη.
Το θαύμα της Ανάστασης του Λαζάρου και η θριαμβευτική υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα. Όλα τα τροπάρια της ημέρας εκείνης – το πρωί – εξυμνούν και εκθειάζουν τον νικητή του θανάτου, το Χριστό, αλλά και τα αισθήματα των εβραίων που σπεύδουν στους δρόμους της πόλης κραυγάζοντας «Ωσαννά, ευλογημένος ο ερχόμενος εν ονόματι Κυρίου, βασιλεύς του Ισραήλ». Στα χέρια τους κρατούν κλαδιά από φοίνικες, σύμβολα του νικητή και θριαμβευτή. Ετσι, υποδέχονται το Χριστό.
Η εικόνα, όμως, το βράδυ αλλάζει. «Ιδού ο νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυχτός». Πρόκειται για την ακολουθία του όρθρου της Μ. Δευτέρας και ψάλλεται το βράδυ της Κυριακής για να διευκολύνονται οι χριστιανοί. Αυτό ισχύει για όλες τις μέρες της Μ. Εβδομάδας. Παρακολουθούν οι χριστιανοί με κατάνυξη τα τροπάρια της εκκλησίας και μέσα από αυτά το θείο δράμα. «Τον νυμφώνα σου βλέπω, Σωτήρ μου, κεκοσμιμένο, και ένδυμα ουκ έχω, ίνα εισέλθω εν αυτώ. Λάμπρυνόν μου την στολήν της ψυχής, φωτοδότα και σώσον με». Είναι το τροπάριο που συγκινεί τους χριστιανούς τη Μ. Εβδομάδα και ψάλλουν στην Εκκλησία μαζί με τους ψάλτες.
Θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψη μας ότι τα τροπάρια της εκκλησίας γράφτηκαν από ευσεβείς χριστιανούς που βίωσαν βαθιά μέσα τους την αγάπη και την πίστη τους στο Θεό, την Παναγία και κυρίως το Χριστό. Οι περισσότεροι ήταν μοναχοί σε διάφορα μοναστήρια, όπως ο Ιωάννης Δαμασκηνός, αλλά και Πατριάρχες ακόμη και αυτοκράτορες του Βυζαντίου, όπως ο Λέων Στ΄ ο Σοφός και πολλοί άλλοι λαϊκοί αναδείχτηκαν ποιητές και μελωδοί των εκκλησιαστικών ύμνων.
Σε όλα τα τροπάριά τους οι υμνογράφοι με την ποιητική τους φαντασία και τη θεολογική τους κατάρτιση,
Λίγο πριν ο ιερέας μετέφερε στο μέσον του ναού την εικόνα του Χριστού στο μέσον του ναού ψάλλοντας το τροπάριο: «Ιδού ο νυμφίος έρχεται εν τω μέσω της νυχτός» με το οποίο ανοίγει και η αυλαία της Μεγάλης Εβδομάδας των παθών του Κυρίου.
Νυμφίος είναι ο γαμπρός και ο Χριστός είναι ο συμβολικός γαμπρός της εκκλησίας. Άλλο ένα τροπάριο που ψάλλεται την Μ. Τρίτη το βράδυ. Το συνέθεσε η ποιήτρια Κασσιανή μοναχή. Το ποίημα αναφέρεται στην εσωτερική συντριβή και την ειλικρινή μετάνοια που ένοιωσε η άγνωστη γυναίκα που συνάντησε το Χριστό στη Βηθανία, λίγες μέρες πριν από το Πάσχα. Εκεί, με το μύρο άλειψε, το κεφάλι και τα πόδια του Χριστού (Ματθ. ΙΔ΄1-3).
«Κύριε, η εν πολλαίς αμαρτίαις περιπεσούσα γυνή». Πρόκειται για κάποια γυναίκα πόρνη η οποία ζήτησε και έλαβε από τον Ιησού την άφεση των αμαρτιών της. Θλίβεται για τα σφάλματά της και κλαίει. Παρακαλεί το Χριστό να δεχθεί τα δάκρυα μετανοίας που χύνει: «Δέξαι μου τας πηγάς των δακρύων».
Λίγο παρά κάτω στο τροπάριο, γίνεται λόγος για την επίσκεψη του αυτ/ρα Θεοφίλου στο μοναστήρι όπου ζούσε η ποιήτρια Κασσιανή. Όταν άκουσε κάποιο θόρυβο έφυγε. Ο αυτ/ρας όταν πήγε στο κελί βρήκε στο συρτάρι της το τροπάριο. Αμέσως συμπλήρωσε τη φράση: «ων εν τω παραδείσω Εύα το δειλινόν, κρότον τοις ωσί ηχηθείσα τω φόβω εκρύβη».
Ο Θεόφιλος γνώριζε την Κασσιανή, όταν πριν από κάποιους μήνες την απέρριψε από την υποψηφιότητά της ως μέλλουσα αυτοκράτειρα εξαιτίας της ευφυΐας της και προτίμησε τη Θεοδώρα.
Η Κασσιανή όταν γύρισε στο κελί της είδε τα λόγια που γράφτηκαν και τα άφησε (Γι’ αυτό δεν έχουν καμία σχέση εννοιολογική με το περιεχόμενο του ύμνου).
Συγκίνηση μεγάλη προκαλούν τα τροπάρια της Μ. Παρασκευής που ψάλλονται το βράδυ της Μ. Πέμπτης. Είναι η μέρα που διαβάζονται οι δώδεκα περικοπές από τα Ευαγγέλια, για να έχει ο εκκλησιαζόμενος την ημέρα εκείνη πλήρη εικόνα των γεγονότων της σύλληψης του Χριστού και παρουσίας του στο Εβραϊκό δικαστήριο. Ακολουθεί η προσπάθεια του Πιλάτου για την αθώωση και τελικά η πορεία προς το Γολγοθά. Είναι στιγμές συγκινητικές που τις παρακολουθούμε τη Μ. Πέμπτη όταν ο ιερέας μεταφέροντας τον Τίμιο Σταυρό από το Ιερό στο κέντρο του Ναού ψάλλοντας το τροπάριο : «Σήμερον κρεμάται επί ξύλου, ο εν ύδασι την γην κρεμάσας.
Στέφανον εξακανθών περιτίθεται, ο των αγγέλων βασιλεύς. Ψευδή πορφύρας περιβάλλεται, ο περιβάλλων τον ουρανόν εν νεφέλαις. Ράπισμα κατεδέξατο, ο εν Ιορδάνη ελευθερώσας του Αδάμ. Ηλοις προσηλώθη, ο Νυμφίος της Εκκλησίας. Λόγχη εκεντήθη, ο Υιός της Παρθένου. Προσκυνούμεν σου τα πάθη Χριστέ. Δείξον ημίν και την ένδοξόν σου Ανάστασιν».
Ο ποιητής – υμνογράφος αισθάνεται οδύνη όταν βλέπει το Χριστό επάνω στο Σταυρό. Αναρωτιέται, πώς είναι δυνατό να συμβεί σ’ αυτόν που είναι ο δημιουργός του σύμπαντος, να δέχεται ακάνθινο στεφάνι ενώ είναι βασιλιάς και στους αγγέλους. Να ενδύεται με ψεύτικο χιτώνα βασιλικό, να δέχεται ραπίσματα, τα καρφιά και τη λόγχη να τον τραυματίζει στο σώμα.
Στο τέλος, αφού προσκυνά τα πάθη του, τον παρακαλεί να δείξει τη δύναμή του με την ένδοξη Ανάστασή του. Σε ένα άλλο τροπάριο των «αίνων» ο ποιητής προσπαθεί να ερμηνεύσει το δράμα της Παναγίας που έβλεπε επάνω στο Σταυρό το παιδί της να υποφέρει: «Παρεστώσα δε η μήτηρ σου εβόα θρηνωδούσα μητρικώς. Πως μη θρηνήσω, και τα σπλάχνα μου τύψω, ορώσα σε γυμνόν, ως κατάκριτον εν ξύλω κρεμάμεμον;».
Ακολουθεί το δοξαστικό σε ήχο πλ. Β΄. Είναι η κορύφωση της δραματικής εικόνας της ημέρας. Είναι τα λόγια του Χριστού με τα οποία εκφράζει το παράπονο αλλά και την ανθρώπινη αχαριστία. «Εξέδυσαν με τα ιμάτιά μου, και ενέδυσάν με χλαμύδα κοκκίνην. Εθηκαν επί την κεφαλήν μου, στεφάνον εξ ακανθών και επί την δεξιάν μου χείρα, έδωκαν κάλαμον, ίνα συντρίψω αυτούς, ως σκεύη κεραμέως».
Εδώ η θλίψη του Χριστού δείχνει όχι μόνο την απόρριψη αλλά και την ειρωνεία που αισθάνεται από την συμπεριφορά των ρωμαίων στρατιωτών που μοιράζονται με κλήρο τα ενδύματά του.
Ακολουθεί η Μ. Παρασκευή που ψάλλονται τα τροπάρια και οι ύμνοι του Μ. Σαββάτου. Μεγάλη συγκίνηση παρουσιάζει, βέβαια, ο κανόνας «Κύματι θαλάσση» ποίημα του Μάρκου Μοναχού (α΄, γ΄,δ΄ωδές) και του Κοσμά του Αγιοπολίτου (Στ΄, ζ΄, η΄και θ΄ωδές) που ο κόσμος τον παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον όχι τόσο για το περιεχόμενό του αλλά για την μουσική του έκφραση. Τα τροπάρια όλα της ημέρας αυτής διακρίνονται για τον έντονο χαρακτήρα του πένθους αφού έγινε η αποκαθήλωση του Χριστού από το Σταυρό και ο ενταφιασμός του.
Εκείνο που ιδιαίτερα συγκινεί τους πιστούς είναι η ψαλμωδία του επιταφίου ύμνου, γνωστού ως εγκώμια του Χριστού. Αποτελούνται από τρεις στάσεις – συλλογές. Η πρώτη αρχίζει με το γνωστό: «Η ζωή εν τάφω» σε ήχο πλ. α΄ η δεύτερη: «Αξιον εστί» πάλι στον πλ. α΄ ήχο και η Τρίτη «Αι γενεαί πάσαι, ύμνον τη ταφή σου, προσφέρουσι Χριστέ μου». Θεωρούνται έργο λαϊκής προέλευσης και δεν διακρίνονται για την αρχαιότητά τους. Απαντούν στους κώδικες με διάφορες παραλλαγές. Είναι, μάλλον, έργο του Θεοδώρου Στουδίτου ενός αξιόλογου μοναχού και συγγραφέα του 9ου αιώνος.
Εδώ τελειώνει στην πραγματικότητα η Μ. Εβδομάδα. Εκείνο που έχει σημασία για όλους μας είναι να παρακολουθήσουμε με κατάνυξη και αφοσίωση τις ακολουθίες της Μ. Εβδομάδας. Να συμπάσχουμε με το Χριστό στο θείο δράμα για να νιώσουμε και αξιωθούμε την νικηφόρα Ανάστασή του.
Καλό Πάσχα
