Slavoj Žižek – Η μαριονέττα και ο νάνος. Ο διαστροφικός πυρήνας του χριστιανισμού
Χριστά και αντίχρισταΓιατί χρειαζόμαστε τη θρησκεία στους σύγχρονους καιρούς; Μια συνήθης απάντηση είναι: η ορθολογική φιλοσοφία ή επιστήμη είναι για τους μυημένους, περιορίζεται σε έναν μικρό κύκλο ανθρώπων και δεν μπορεί να υποκαταστήσει τη λειτουργία της θρησκείας να αιχμαλωτίζει την φαντασία των μαζών, υπηρετώντας έτσι και τους σκοπούς της ηθικής και πολιτικής τάξης. Σήμερα πια δεν «πιστεύουμε πραγματικά», απλώς ακολουθούμε ορισμένα θρησκευτικά τελετουργικά και ήθη ως δείγμα σεβασμού για τον τρόπο ζωής της κοινότητας στην οποία ανήκουμε. Το «Δεν πιστεύω στ’ αλήθεια σε αυτό, είναι απλώς κομμάτι της κουλτούρας μου» φαίνεται πως είναι ο κυρίαρχος τρόπος εκδήλωσης της απαρνημένης πίστης που χαρακτηρίζει τη εποχή μας. Ίσως γι’ αυτό, σκέφτεται ο Ζίζεκ, απορρίπτουμε τους φονταμενταλιστές πιστούς ως «βάρβαρους» και απολίτιστους, ως απειλή για την κουλτούρα: πώς τολμούν και παίρνουν στα σοβαρά αυτά που πιστεύουν, χωρίς να διατηρούν κάποια απόσταση απέναντί της;
Ο Χέγκελ εστίασε στο μυθικό στοιχείο της παραμυθένιας αφήγησης του Αποστόλου Παύλου, ο οποίος ποτέ στα γραπτά του δεν υπεισέρχεται στο «βαθύτερο νόημα» μιας παραβολής ή πράξης του Ιησού. Αυτό που θεωρεί σημαντικό δεν είναι ο Ιησούς ως ιστορική μορφή, παρά μόνο το γεγονός ότι πέθανε στο Σταυρό και ανέστη εκ νεκρών, κι ύστερα προχωρεί «στην οργάνωση του νέου κόμματος που αποκαλείται Χριστιανική κοινότητα, ως κανονικός «θεσμοποιητής», ανυψώνοντας τον Χριστιανισμό από μια ιουδαϊκή σέκτα σε μια θρησκεία της καθολικότητας, ακριβώς επειδή δεν αποτελούσε τμήμα του «εσώτερου κύκλου» του Χριστού.
Αλλά τι σημαίνει η ενανθρώπιση του Θεού με τη μορφή του Ιησού, δηλαδή η κάθοδός του από την αιωνιότητα στην πραγματικότητα; Μήπως είναι ο μοναδικός τρόπος για τον Θεό να κερδίσει την πλήρη πραγμάτωση και να απελευθερωθεί από τους ασφυκτικούς περιορισμούς της Αιωνιότητας; Κι αν ο Θεός αποκτά πραγματικότητα μόνο μέσω της ανθρώπινης αναγνώρισης, όπως έγραφε ο F.W.J. Schelling; Σε κάθε περίπτωση πάντως ο Ιούδας είναι ο ύστατος ήρωας της Καινής Διαθήκης, αυτός που είναι έτοιμος να χάσει την ψυχή του και να δεχτεί την αιώνια καταδίκη για να μπορέσει να εκπληρωθεί το θείο σχέδιο. Ακόμα κι όταν θρηνούσε για την επερχόμενη προδοσία, ο Χριστός υπόρρητα έδινε εντολή στον Ιούδα να τον προδώσει, απαιτώντας την θυσία όχι μόνο της πρώτης του, αλλά και της «δεύτερης» ζωή του, της μεταθανάτιας φήμης του. Η προδοσία ως έσχατο τεκμήριο αγάπης;
Στο πλαίσιο της διακήρυξης του μη νοήματος των βασάνων του Ιώβ, ο Ζίζεκ επιμένει στον παραλληλισμό Ιώβ και Χριστού, στο ότι τα βάσανα του πρώτου ανακοινώνουν την Σταυρική Οδό, καθώς και του Χριστού τα βάσανα είναι άνευ νοήματος. Το «Πατέρα γιατί με εγκατέλειψες» δεν αποτελεί διαμαρτυρία προς έναν ιδιότροπο παντοδύναμο Θεό αλλά μια διαμαρτυρία προς έναν αδύναμο Θεό: σαν ένα παιδί που, έχοντας πιστέψει στη δύναμη του πατέρα του, ανακαλύπτει με φρίκη πως εκείνος δεν μπορεί να το βοηθήσει. Ουσιαστικά δηλαδή αποκαλύπτεται η απόλυτη ανικανότητα του Θεού. Ο Θεός δεν είναι ούτε δίκαιος ούτε άδικος, απλώς ανίκανος. Ο ίδιος ο Ιώβ είχε καταλάβει ξαφνικά ότι δεν ήταν αυτός, αλλά ο ίδιος ο Θεός που δοκιμαζόταν πραγματικά με τις συμφορές του. Ο Ιώβ προέβλεψε τα μελλοντικά βάσανα του ίδιου του Θεού!
Υπό αυτή την έννοια, ο Χριστιανισμός είναι η θρησκεία της Αποκάλυψης: τα πάντα αποκαλύπτονται σε αυτόν. Κανένα αισχρό υπερεγωτικό συμπλήρωμα δεν συνοδεύει το δημόσιο κείμενο. Αν στις αρχαιοελληνικές και ρωμαϊκές θρησκείας το δημόσιο κείμενο πάντα συμπληρωνόταν από μυστικές τελετές μύησης και όργια, στον Χριστιανισμό δεν υπάρχει κανένα μυστικό από πίσω για να αποκαλυφθεί και ο Θεός δεν έχει καμία κρυφή δύναμη να αποκαλύψει.Όπως πάντα ο Ζίζεκ χρησιμοποιεί δε
κάδες αναφορές: σε βασικά έργα των Χέγκελ, Λακάν, Αγκάμπεν, Μπαντιού, Μπατάιγ, Μπλοχ, στα γραπτά του Τσε και στα διδάγματα του … Ζεν, στην λογοτεχνία των G.K. Chesterton, J. Le Carre, A. Huxley, H. Kureishi, M. Duras, C.S. Lewis, στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και στην Μελωδία της Ευτυχίας, σε ποιήματα όπως «Ο άλλος» της Sylvia Plath, σε ταινίες όπως η Περσόνα του Bergman ή το … Enigma. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και όταν μοιάζει να επιθυμεί να βγάλει έξω απ’ τα ρούχα του κάθε θεοσεβούμενο ή θρησκόληπτο αναγνώστη, η γραφή του είναι έξυπνη και διασκεδαστική, ενίοτε χαοτική και αυθαίρετη, συχνά βαθιά φιλοσοφημένη και πάντα ερεθιστική.
κάδες αναφορές: σε βασικά έργα των Χέγκελ, Λακάν, Αγκάμπεν, Μπαντιού, Μπατάιγ, Μπλοχ, στα γραπτά του Τσε και στα διδάγματα του … Ζεν, στην λογοτεχνία των G.K. Chesterton, J. Le Carre, A. Huxley, H. Kureishi, M. Duras, C.S. Lewis, στον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και στην Μελωδία της Ευτυχίας, σε ποιήματα όπως «Ο άλλος» της Sylvia Plath, σε ταινίες όπως η Περσόνα του Bergman ή το … Enigma. Σε κάθε περίπτωση, ακόμα και όταν μοιάζει να επιθυμεί να βγάλει έξω απ’ τα ρούχα του κάθε θεοσεβούμενο ή θρησκόληπτο αναγνώστη, η γραφή του είναι έξυπνη και διασκεδαστική, ενίοτε χαοτική και αυθαίρετη, συχνά βαθιά φιλοσοφημένη και πάντα ερεθιστική.
Tι μένει τώρα σε άθρησκους και άθεους; Ίσως αυτό που ο Αλαίν Μπαντιού προσδιόρισε ως βασικό χαρακτηριστικό του εικοστού αιώνα: το πάθος για το Πραγματικό. Σε αντίθεση με τον δέκατο ένατο αιώνα των ουτοπικών εγχειρημάτων και ιδανικών και των σχεδίων για το μέλλον, ο εικοστός αιώνας στόχευε στο να προσφέρει το ίδιο το πράγμα, την άμεση πραγματοποίηση μιας νέας ζωής, ή όπως το έθεσε ο Φερνάντο Πεσσόα μην ποθείς να κατασκευάσεις στο χώρο / που φαίνεται ότι θα σου ανοιχτεί στο μέλλον / και που σου υπόσχεται κάποιου είδους αύριο. Πραγμάτωσε τον εαυτό σου σήμερα, μην καθυστερείς / Μόνο εσύ είσαι η δική σου ζωή.Εκδ. Scripta, 2005, μτφ. Κώστας Περεζούς, επιμ. ΓιάννηςΣταυρακάκης, σελ. 259 [The Puppet and the Dwarf – The Perverse Core of Christianity, 2003].
Πρώτη δημοσίευση: mic.gr / Bιβλιοπανδοχείο, 152.
Άλλες επισκέψεις του Ζίζεκ στο Πανδοχείο εδώ
