Στο Αίθριο του Πανδοχείου, 152. Ζήσης Σαρίκας
Στο Αίθριο του Πανδοχείου, 152. Ζήσης Σαρίκας
Θα μας συνοδεύσετε ως την θύρα του τελευταίου σας βιβλίου;
Το τελευταίο μου βιβλίο μου ονομάζεται «Ανθρώπινες σκιές». Κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πανοπτικόν». Είναι δύο ρεαλιστικές/ψυχογραφικές νουβέλες διανθισμένες με λίγα σχόλια του αφηγητή. Κι αυτό επειδή μου είναι αδύνατο να απαλλαχτώ από τις συνήθειες του δοκιμίου και του διδακτισμού και επειδή απεχθάνομαι τη ρηχή ηθογραφία, με τον άκρατο συναισθηματισμό, την κοινοτοπία, την επιπολαιότητα, την ωραιοποίηση του παρελθόντος και τη νοσταλγία της. Είναι οι ιστορίες δύο συγγενικών οικογενειών στην πορεία του εικοστού αιώνα. Η μια διαδραματίζεται κυρίως στην πόλη και η άλλη κυρίως στο χωριό.
Θα μπορούσαμε να έχουμε μια μικρή παρουσίαση – εισαγωγή στο κάθε σας βιβλίο χωριστά ή για όσα κρίνετε (είτε σε μορφή επιγραμματικής παρουσίασης, είτε γράφοντας για το πότε, πώς, υπό ποιες συνθήκες και ποιους πόθους συνεγράφησαν);



Ιδέες έχω μπόλικες, τις βρίσκω δίχως κόπο. Παγιδεύομαι όταν είναι να τις εκφράσω, είτε επειδή ζορίζομαι είτε επειδή τεμπελιάζω. Συν τοις άλλοις, έχω και διάσπαση προσοχής…
Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Ακολουθείτε κάποια ειδική διαδικασία ή τελετουργία; Επιλέγετε συγκεκριμένη μουσική κατά την γραφή ή την ανάγνωση; Γενικότερες μουσικές προτιμήσεις;
Όχι, ούτε τα καταλαβαίνω αυτά. Μουσική μαζί με ανάγνωση ή γραφή δεν ταιριάζουν. Παρακάτω εξηγώ γιατί απεχθάνομαι την «υπόκρουση» εν γένει…. Ακούω, αλλά σε άτακτα χρονικά διαστήματα, απρογραμμάτιστα, πολλά είδη μουσικής…
Μόνο σημειώσεις, τις οποίες κατόπιν χάνω ή δεν καταλαβαίνω τι λένε, καθώς είναι βιαστικές και τσαπατσούλικες. Και η μνήμη δεν είναι μάντης…
Αν είχατε σήμερα την πρόταση να γράψετε μια μονογραφία – παρουσίαση κάποιου προσώπου της λογοτεχνίας ή γενικότερα ποιο θα επιλέγατε;
Τον Ιησού Χριστό. Με ενδιαφέρουν όμως μόνον τα ατελέσφορα ή μηδενιστικά στοιχεία του…Μέσα στη ματαιότητα και τον μηδενισμό νιώθω όπως το ψάρι μέσα στο νερό…
Γράψατε ποτέ ποίηση – κι αν όχι, για ποιο λόγο;

Περί ανάγνωσης
Αγαπημένοι σας παλαιότεροι και σύγχρονοι συγγραφείς.
Είναι πολλοί. Από την αρχαιότητα έως σήμερα. Φιλόσοφοι, θεωρητικοί εν γένει, λογοτέχνες. Τι σημασία έχουν τα ονόματα, αφού θα λησμονήσω πολλά και μετά θα στενοχωρηθώ που δεν τα μνημόνευσα;
Ό,τι έγραψα και πριν..
Αγαπημένα σας διηγήματα.
Το ίδιο.
Σας έχει γοητεύσει κάποιος σύγχρονος νέος έλληνας λογοτέχνης;
Όχι, αλλά δεν τους παρακολουθώ και πολύ.
Αγαπημένος ή/και ζηλευτός λογοτεχνικός χαρακτήρας.
Ο πρίγκιπας Μίσκιν. Φιοντόρ και πασών των Ρωσιών…

Θα αναφέρω μόνον ένα, που δεν είναι αμιγώς λογοτεχνικό: τις «Σημειώσεις». Υπήρξαν και υπάρχουν όμως και άλλα αξιοπρεπή.
Διαβάζετε λογοτεχνικές παρουσιάσεις και κριτικές; Έντυπες ή ηλεκτρονικές; Κάποια ιδιαίτερη προτίμηση στις μεν ή (και) στις δε;
Πολύ σπάνια. Ουδεμία προτίμηση.
Θα μας γράψετε κάποια ανάγνωση σε αστικό ή υπεραστικό μεταφορικό μέσο που θυμάστε ιδιαίτερα; [μέσο – διαδρομή – βιβλίο – λόγος μνήμης]

Περί μετάφρασης
Διακονείτε το κοπιώδες έργο της μετάφρασης. Εργάζεστε με συγκεκριμένο τρόπο; Τι είδους σχέση συνδέει τον μεταφραστή και τον συγγραφέα που ο πρώτος μεταφράζει;
Απαντώ στο δεύτερο σκέλος της ερώτησης. Αν εκτιμάς τον σ
υγγραφέα, παρά την άβυσσο που μπορεί να σε χωρίζει απ’ αυτόν, αν τον νιώθεις σαν «αδελφή ψυχή» ή, ακόμη καλύτερα, σαν δάσκαλό σου, τότε θα κάνεις καλύτερα τη δουλειά σου… Γι’ αυτό ποτέ δεν έκανα τίποτα για αμιγώς βιοποριστικούς λόγους – έπρεπε να υπάρχει συμπάθεια – με μια φιλοσοφική έννοια του όρου…

Από τις μεταφράσεις σας ποια σας δυσκόλεψε περισσότερο και ποια σας πρόσφερε τις μεγαλύτερες ηδονές;
Όλες ήταν «φαρμάκι». Καναδυό θα ήθελα να τις ξαναδουλέψω. Για πάρα πολλές άκουσα καλά λόγια, αν αυτό εννοείτε «ηδονές». Η κύρια ευχαρίστηση μιας μετάφρασης έρχεται όταν επιτέλους την τελειώνεις.

Έχω μεταφράσει αρχαίους (με ψευδώνυμο), Νίτσε (όλα τα έργα του), Στίρνερ, Μπακούνιν, και τους φιλόσοφους της Σχολής της Φραγκφούρτης (Χορκχάιμερ, Αντόρνο, Μαρκούζε, Χάμπερμας). Επίσης, Φουκώ, Μποντριγιάρ, Ντελέζ, Μπράντλιτζερ…Τέσσερα βιβλία του Καστοριάδη. Και λίγα λογοτεχνικά, κάποια απ’ αυτά με ψευδώνυμο, π.χ. τον Δον Κιχώτη του Θερβάντες και την Αισθηματική αγωγή του Φλωμπέρ… Σταματώ εδώ για να μη γεμίσω τη σελίδα…Μπορεί να τα δει κανείς στην ιστοσελίδα biblionet.gr. Μετέφραζα πάντα μόνο βιβλία που επέλεγα ο ίδιος. Ελάχιστες δουλειές έκανα κατά παραγγελίαν. Όλα μου τα μεταφρασμένα βιβλία, εκτός των λογοτεχνικών, είναι πολύ δύσκολα. Χρειάζονται κόπο, υπομονή, επαναλήψεις και υπόβαθρο – και παρεμφερείς αναγνώσεις. Στους αναγνώστες συστήνω να μην τα παίρνουν μαζί τους στις εκδρομές και να μην προσπαθούν να τα διαβάσουν στο κρεβάτι ή αραγμένοι στον καναπέ. Αυτοί θα τα αδικήσουν και εκείνα θα τους εκθέσουν.

Απαντώ στο τελευταίο. Η απομάγευση είναι δύο ειδών: α) όταν διαπιστώνεις, καθώς προχωράς το βιβλίο, ότι δεν είναι και τόσο σπουδαίο όσο νόμιζες στην αρχή, είτε εν συνόλω είτε στις λεπτομέρειές του και β) όταν πέφτεις σε κομμάτια παντελώς ακατανόητα και αναρωτιέσαι «για ποιο λόγο; Καλά κυλούσε μέχρι τώρα…). Σημειώνω ότι τα σκοτεινά πράγματα με απωθούν. Μου αρέσει η διαύγεια και η σαφήνεια (όσο κι αν λένε μερικοί, και μάλιστα σοβαροί, όχι γελοίοι, ότι σε μια εποχή ολοκληρωτικής διάβρωσης και ισοπέδωσης της γλώσσας, πρέπει να γράφουμε «απόκρυφα» ακριβώς για να αντιταχθούμε στη διαδικασία αυτή…)

Τι συγκεκριμένο τρόπο; Ατελείωτες ώρες σε ένα γραφείο, με πέντε βιβλία και τρία λεξικά ανοιχτά και μια οθόνη αναμμένη. Παλιότερα δίναμε χειρόγραφα, πάκα ολόκληρα… Αποτέλεσμα: αυχενικό σύνδρομο, πόνοι στη μέση, στις ωμοπλάτες και στους καρπούς, πονοκέφαλοι και μείωση της όρασης. Σουγιάς κολοκοτρωνέικος… Και παράδες γιοκ… Οι μουσικές μάς μάραναν… Απορώ πως παραμένω ευσταλής και πως δεν έχω δέκα βαθμούς μυωπία ή πρεσβυωπία. Ήμουν τυχερός… Όσον αφορά στην «τελετουργία» και τη «διαδικασία», κάθε είδος «υπόκρουσης» ή «επένδυσης» με εκνευρίζει. Για να πω ένα σχετικό παράδειγμα: πάρτε π.χ. ένα ποίημα επενδυμένο με μουσική ή με εικόνες ή βιντεοποιημένο. Είναι σαν να ομολογεί ο δημιουργός του: φοβάμαι πως έφτιαξα κάτι άθλιο ή έστω μέτριο, αλλά με το περιτύλιγμα ίσως τρώγεται… Το περιτύλιγμα όμως εγώ δεν το τρώω, το πετάω…
Θεός φυλάξοι! Όχι άλλο!
Τις περισσότερες φορές ο μεταφραστής τίθεται στο περιθώριο. Τα φώτα στρέφονται αποκλειστικά στον συγγραφέα, ενώ σπάνια οι κριτικές αναφέρονται στο έργο του. Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό και τι θα προτείνατε ώστε να έχει τη θέση που του αρμόζει;
Ο δημιουργός προέχει. Ο μεταφραστής μεταφέρει απλώς τις ιδέες και τα λόγια ενός ξένου σε μια άλλη γλώσσα. Είναι δημιουργός «γιαλαντζί». Ωστόσο, υπάρχουν μεταφράσεις που «αναδεικνύουν» και, σπανιότατα, «βελτιώνουν» το πρωτότυπο. Για να το καταλάβει αυτό κανείς βέβαια, πρέπει να γνωρίζει άριστα και τις δύο γλώσσες. Πάντως, αν είσαι καλός μεταφραστής, οι αναγνώστες αργά ή γρήγορα το αναγνωρίζουν… Και, να σημειώσω, κανένας μεταφραστής δεν μπόρεσε ποτέ να αποφύγει πλήρως τις αβλεψίες, τα λάθη και τις παρανοήσεις… Οι παγίδες είναι αναρίθμητες…

Τα τελευταία χρόνια ένας πολύ στενός φίλος και συνεργάτης κοιτά τα τελικά κείμενά μου και κάνει παρατηρήσεις. Ελάχιστους επαγγελματίες του είδους γνώρισα, διότι, απλούστατα, οι υπάρχοντες δεν μπορούσαν να διορθώσουν τα βιβλία μου… Αφού δεν σκάμπαζαν γρυ!… Όσοι προσπάθησαν, επειδή τους έβαλαν οι εκδότες, βλαστήμησαν την ώρα και τη στιγμή. Θυμάμαι κάποιον δυστυχή που πήγε να μου κάνει παρατηρήσεις «επί της ουσίας», ενώ οι γνώσεις του ήταν το πολύ πρωτοετούς φοιτητή… Ναι, αλλά το κείμενο ήταν Αντόρνο! Ούτε εγώ καταλάβαινα καλά καλά τι έλεγε…Δεν είμαι σνομπ, αλλά όποιος ανακατεύεται με τα πίτουρα, τον τρων οι κότες…
Οι ήρωες της συντριπτικής πλειονότητας των βιβλίων μου είναι αφηρημένες έννοιες. Δεν μ’ αφήνουν στιγμή ήσυχο, με βασανίζουν ακατάπαυτα. Αυτές περιμένουν νέα από μένα. Π.χ. τι είναι Διαφωτισμός; Τι σημαίνει ελευθερία; Έχει περιεχόμενο ή όχι η λέξη «αλλοτρίωση»; Εδώ σε θέλω, κάβουρα, να περπατάς στα κάρβουνα…
Περί αδιακρισίας
Ποιες είναι οι σπουδές σας; Διαπιστώνετε κάποια εμφανή απορρόφησή τους στη γραφή σας (π.χ στην θεματολογία ή τον τρόπο προσέγγισης);
Σπούδασα νεοελληνική φιλολογία και κατόπιν φιλοσοφία στο ΑΠΘ. Μέτρια πράγματα και ελάχιστη συμμετοχή εκ μέρους μου… Οι καθηγητές τότε ήταν είτε συντηρητικοί και βαρετοί είτε φίλαυτοι φιγουρατζήδες – συνήθως «αριστεροί». Η δεύτερη κατηγορία ήταν πιο αντιπαθής, διότι εκείνοι οι ανεκδιήγητοι φαφλατάδες δεν διάβαζαν τίποτα – ήταν επικίνδυνα άσχετοι. Σήμερα, οι νεότεροι καθηγητές είναι πολύ καλύτεροι, αλλά και πάλι επιπλέουν και προβάλλονται οι αναιδείς και αγράμματοι ρήτορες…

Κατ’ ουσίαν είμαι αυτοδίδακτος. Τρέχαμε, με τον καλύτερο φίλο μου και έναν άλλο (και οι δύο καθηγητές πανεπιστημίου σήμερα), σε όλες τις βιβλιοθήκες, μαζεύαμε όλα τα ξένα βιβλία από τα βιβλιοπωλεία και παραγγέλναμε και άλλα από βιβλιοπωλεία του εξωτερικού. Με μανία, και χωρίς να τα διαβάζουμε όλα ή εξ ολοκλήρου… Είχαμε πολύ μεγάλη περιέργεια και γι’ αυτό βγήκαμε «ψυλλιασμένοι». Ωστόσο, μου έλειψε η μαθητεία. Είναι μεγάλο πράγμα… Σπουδαίο να σε καθοδηγεί κάποιος και να δουλεύεις μαζί του. Γι’ αυτό μου έλειψε πολύ και η διδασκαλία, επειδή, καταπώς λένε, είμαι καλός δάσκαλος…. Διδασκαλία σε μετεφηβικό επίπεδο εννοώ, όχι για νιάνιαρα… – Η γραφή μου είναι ελεύθερη, αν και με έλκει πολύ η συστηματικότητα. Η τελευταία όμως απαιτεί χρόνο και πού να βρεθεί αυτός με τις χρονοβόρες δουλειές που κάνω; Τι ωραίο, να σε ευνοούν οι συνθήκες και να έχεις την άνεση να κάνεις μια σοβαρή μελέτη! Η θεματολογία μου πάντως είναι «απέραντη», με την έννοια ότι τα ενδιαφέροντά μου ήταν και είναι πολλά και ποικίλα.
Οι κύριες δουλειές που έκανα τριάντα ολόκληρα χρόνια (όχι συγχρόνως!) ήταν καθηγητής σε φροντιστήριο, μεταφραστής και διευθυντής εκδόσεων. Τώρα είμαι άνεργος ή, αλλιώς, «συνταξιούχος χωρίς σύνταξη». Ελπίζω η δαρβινική έννοια της “survival of the fittest” να αντισταθμιστεί ή και να εξουδετερωθεί από την κροποτκινική έννοια της “mutual aid”. Αλλιώς την έχουμε άσχημα…
Τι διαβάζετε, τι γράφετε και τι μεταφράζετε αυτό τον καιρό;
Όπως πάντα, διαβάζω ετερόκλητα πράγματα. Γράφω ή ξαναγράφω ένα σωρό πράγματα μαζί, αλλά όχι με πολύ φανατισμό. Και δοκιμιακά και λογοτεχνικά. Συνήθως δεν τα ολοκληρώνω και μένουν στο συρτάρι. Αυτή τη στιγμή μπορεί να έχω και πέντε βιβλία κατά νουν. Από μεταφράσεις θα ήθελα μόνο να ολοκληρώσω τα άπαντα του Νίτσε, που τα εκδίδω τώρα στις εκδόσεις «Πανοπτικόν» και έχουν μείνει δύο τόμοι.

Παρακολουθώ πού και πού κινηματογράφο και θέατρο, παλιό και σύγχρονο. Περισσότερο τον πρώτο. Αρκετά έργα μου αρέσουν αλλά έχει και απίστευτη σαβούρα. Όσον αφορά στο θέατρο, μου τη βαράν στα νεύρα κυρίως οι «εκ των ενόντων» μονόλογοι που είναι της μόδας σήμερα… Ένας ηθοποιός διαβάζει κάτι… Πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, αν αυτό είναι θέατρο, εγώ είμαι ο πάπας… – Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιος ή κάτι συγκεκριμένο που να με ενέπνευσε, αλλά με γοήτευσαν πολλά…
Αν κάποιος σας χάριζε την αιώνια νιότη με αντίτιμ
ο την απώλεια της συγγραφικής, της μεταφραστικής ή της αναγνωστικής σας ιδιότητας, θα δεχόσασταν τη συναλλαγή;

Η προσφορά σας δεν με αγγίζει, διότι η αιώνια νιότη ή μάλλον οι συνεχείς παλινδρομήσεις προς την εφηβική και προεφηβική ηλικία είναι αναπόδραστος όρος της ύπαρξής μου.
Κάποια ερώτηση που θα θέλατε να σας κάνουμε μα σας απογοητεύσαμε; Απαντήστε την!
Όχι, καμιά. Ας μην το παρακάνουμε…