Η κατάθλιψη ως παθολογία της ελευθερίας ALAIN EHRENBERG «Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου» Μετάφραση Βασιλική Δημουλά Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου 2013, ANAΔΗΜΟΣΙΕΣΥΗ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ.

Η κατάθλιψη ως παθολογία της ελευθερίας

ALAIN EHRENBERG «Η κούραση να είσαι ο εαυτός σου» Μετάφραση Βασιλική Δημουλά Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου 2013, σελ. .

     

Του Θανάση Γιαλκέτση

Οι ψυχίατροι αναζητούν τις αιτίες της κατάθλιψης στη βιολογία του ανθρώπινου σώματος και στη χημεία του εγκεφάλου. Οι ψυχαναλυτές ψάχνουν στο εσωτερικό της ανθρώπινης ψυχής. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος Αλέν Ερενμπέργκ συνιστά σε ψυχιάτρους και ψυχαναλυτές να στρέψουν το βλέμμα τους στην κοινωνική πραγματικότητα και στις μεταβολές των σχέσεων ατόμου και κοινωνίας. Ο Ερενμπέργκ ερμηνεύει την κατάθλιψη με τρόπο πολύ διαφορετικό από εκείνον που διαβάζουμε στα εγχειρίδια ψυχολογίας, ψυχανάλυσης και ψυχιατρικής.

Η κατάθλιψη είναι γι’ αυτόν η κατεξοχήν ασθένεια του δημοκρατικού ανθρώπου, είναι το αναπόδραστο ψυχικό τίμημα που πληρώνει ο άνθρωπος που θέλει να είναι κύριος του εαυτού του. Η κατάθλιψη γίνεται η πλέον διαδεδομένη ψυχική ασθένεια, όταν –στη δεκαετία του 1960– το πειθαρχικό μοντέλο διαχείρισης των συμπεριφορών υποχωρεί μπροστά στην επιταγή της δημοκρατικής αυτονομίας και της αυτοπραγμάτωσης.

Η ψυχανάλυση γεννήθηκε και αναπτύχθηκε ως θεραπεία της νεύρωσης. Και η νεύρωση ήταν η κύρια μορφή της ψυχικής ασθένειας στην πειθαρχική κοινωνία, σε έναν πολιτισμό βασισμένο στην απαγόρευση και την υπακοή. Ο άνθρωπος γινόταν νευρωτικός επειδή δεν μπορούσε να υποφέρει τις απαγορεύσεις, τις πειθαρχικές ρυθμίσεις, τις υποχρεώσεις αυταπάρνησης που του επέβαλλαν οι κοινωνικοί κανόνες. Η νεύρωση ήταν το αποτέλεσμα μιας σύγκρουσης ανάμεσα στην επιθυμία και τον κανόνα που απαγορεύει την ικανοποίηση της επιθυμίας.

Αυτή η αντιπαράθεση επιτρεπτού/απαγορευμένου ρύθμιζε την ανθρώπινη υποκειμενικότητα μέχρι και τις δεκαετίες του 1950 και του 1960. Η παρακμή της νεύρωσης και η διάδοση της κατάθλιψης είναι ένα από τα αποτελέσματα της δημοκρατικής χειραφέτησης, που, μετά το 1968, απελευθέρωσε το άτομο από τα δεσμά της πειθάρχησης και της απαγόρευσης. Το άτομο κατακτάει το δικαίωμα να διαλέγει τη ζωή που θέλει να ζήσει, να μπορεί να γίνει ο εαυτός που επιθυμεί. Αυτό που απαιτείται στο εξής από το άτομο δεν είναι η πειθάρχηση και η συμμόρφωση στον κανόνα. Είναι αντίθετα η αυτονομία και η πρωτοβουλία. Το υποκείμενο δεν δεσμεύεται από αυστηρά προκαθορισμένα πρότυπα, ούτε ρυθμίζεται από μιαν εξωτερική τάξη, αλλά μπορεί να αλλάζει, να δρα μόνο του και να στηρίζεται στις δικές του επιλογές και αποφάσεις. Ολα αυτά έχουν συνέπεια την αύξηση της πίεσης για δράση και γενικά των απαιτήσεων που βαραίνουν το άτομο. Ο καθένας, ακόμη και ο πιο ευάλωτος, πρέπει να μπορεί να προσαρμόζεται σε έναν ασταθή και μεταβαλλόμενο κόσμο, επιδεικνύοντας ευελιξία, επινοητικότητα, ταχύτητα αντιδράσεων, ενώ καλείται επιπλέον να αναλαμβάνει ακέραιη την ευθύνη των αποτυχιών του. Το μέτρο του ιδανικού ατόμου δεν είναι πλέον η ευπείθεια και η υπακοή, αλλά η πρωτοβουλία, το σχέδιο, τα κίνητρα και τα αποτελέσματα που μπορεί να πετύχει στην προσπάθεια για τη μέγιστη αυτοέκφρασή του. Το ατομικό υποκείμενο πρέπει να επιστρατεύσει τις δικές του εσωτερικές δυνάμεις, τις διανοητικές του ικανότητες, για να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του περιβάλλοντος, για να πετύχει εκείνα τα αποτελέσματα με βάση τα οποία θα αξιολογηθεί.

Αυτή η βαθιά μεταβολή της νεωτερικής έννοιας του υποκειμένου συνοδεύεται από μια ριζική αλλαγή της ψυχικής του παθολογίας. Η κατάθλιψη δεν πηγάζει πλέον από τη νευρωτική σύγκρουση ανάμεσα στον κανόνα και την παραβίασή του, που γεννά ένα αίσθημα ενοχής. Στις νέες συνθήκες, όπου δεν υπάρχουν πλέον απαγορευτικοί κανόνες, επειδή υποτίθεται ότι «όλα είναι δυνατά», η κατάθλιψη προέρχεται από ένα αίσθημα ανεπάρκειας γι’ αυτό που καλείται να κάνει το υποκείμενο και δεν είναι σε θέση να το κάνει σύμφωνα με τις προσδοκίες των άλλων, με βάση τις οποίες μετράει την αξία του ίδιου του εαυτού του. Με αυτήν την έννοια, η κατάθλιψη τείνει να παρουσιάζεται όχι τόσο ως μια απώλεια της χαράς της ζωής όσο ως μια παθολογία της δράσης, στενά συνδεδεμένη με μιαν ανασφάλεια του ατόμου γύρω από την ταυτότητά του. Το υποκειμενικό βίωμα που τη χαρακτηρίζει δεν είναι πλέον το αίσθημα της ενοχής, αλλά εκείνο της ανεπάρκειας. Ο καταθλιπτικός αισθάνεται ότι δεν είναι στο ύψος των περιστάσεων, «τον κουράζει να πρέπει να γίνει ο εαυτός του». Για να περιγράψει αυτή τη μεταβολή στην ψυχική παθολογία του σύγχρονου ατόμου, ο Ερενμπέργκ προσφεύγει σε δύο μυθικές μορφές: τον Οιδίποδα, που συμβολίζει το παλιό αίσθημα ενοχής και την πάλη για την απελευθέρωση από τον νόμο του πατέρα, και τον Νάρκισσο, που αντιπροσωπεύει τον φόβο ότι δεν είμαστε στο ύψος των υποχρεώσεών μας, το αίσθημα του κενού και της ανημπόριας. Τόσο η νεύρωση όσο και η κατάθλιψη, μας λέει ο Ερενμπέργκ, είναι ονόματα που δώσαμε στον ψυχικό αντίκτυπο κοινωνικών μεταβολών και των μετασχηματισμών της ατομικής υποκειμενικότητας που τις συνόδευαν

 

 http://www.biblionet.gr/book/189924/Ehrenberg,_Alain/%CE%97_%CE%BA%CE%BF%CF%8D%CF%81%CE%B1%CF%83%CE%B7_%CE%BD%CE%B1_%CE%B5%CE%AF%CF%83%CE%B1%CE%B9_%CE%BF_%CE%B5%CE%B1%CF%85%CF%84%CF%8C%CF%82_%CF%83%CE%BF%CF%85

 

 Σπύρος Μανουσέλης, Επιστημονικά βιβλία για τις γιορτές των Χριστουγέννων, "Εφημερίδα των Συντακτών", 7.12.2013

---

Αναστάσης Βιστωνίτης, Τυρί, ρύζι, καφέ, γάλα, Prozac, "Το Βήμα"/ "Βιβλία", 22.9.2013

καλό ταξίδι ........

http://afmarx.wordpress.com/2014/01/05/πώς-διαβάζονται-τα-εξωσχολικά-βιβλία/

Πώς διαβάζονται τα εξωσχολικά βιβλία...

afmarx.wordpress.com

Μόνες στο σπίτι με τον μπαμπά που έχει κι από πάνω άδεια είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να μας συμβεί. Καλά, για θάλασσα ούτε κουβέντα. -Πάρτε κανένα βιβλίο κι ελάτε να διαβάσετε, φωνάζει...

ΑΛΛΟΥ ΦΑΝ ΜΑΡΞ .... ΠΟΙΗΣΗ ΠΑΡΑ ΚΑΤΙ ..

αντίο μπλόγκερ/αναδημοσιευση ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΥ απο τον ΤΑΜΙΣΤΑ

αντίο μπλόγκερ

Ο Allu Fun Marx πέθανε πριν από πέντε μήνες και το έμαθα το περασμένο Σάββατο. Κοιτώντας δεξιά τη στήλη με τις ενημερώσεις από τις νέες αναρτήσεις κάποιων μπλογκ που παρακολουθώ, είδα στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου τον τίτλο "Αποχαιρετισμός στον Allu Fun Marx". Κατέβηκα πιο κάτω, κατέβηκα ώσπου βρήκα το μπλογκ του με την ένδειξη "Πριν από 5 μήνες". 

Δεν ξέρω τι φάρα είναι οι μπόγκερ, οι μπλόγκερς που λένε άλλοι. Μάλλον δεν είναι φάρα. Το ότι δεν ξέρω το λέω σε κάθε ευκαιρία. Το ξέρω. Οι μπλόγκερ δεν είναι φάρα, είναι φάρες. Τα δίκτυα, όπου μαθές διευρύνεις τους ορίζοντες, είναι πιο κλειστά από την υλική καθημερινότητα, που η διαπερατότητά της ποικίλει επιτρέποντας τον συγχρωτισμό λογιών ανθρώπων. Τα φίλτρα του ίντερνετ αυστηρά. Όπως και εκείνα που κατασκευάζουν οι μπλόγκερ για συγκρατούν στοιχεία ταυτότητας και προσωπικότητας μη ανακοινώσιμα. Το ονοματεπώνυμό του, το πού ζούσε, κι άλλα στοιχεία απ' τη ζωή του μαθεύτηκαν τώρα, εγώ τα είδα στου Σαραντάκου, στο φέισμπουκ, λέει, γράφτηκαν, φέισμπουκ δεν έχω ο διεστραμμένος, τα έμαθα στου Σαραντάκου. 

Με τον Αλλουφάνη δεν ταιριάζαμε σε πολλά. Ανερυθρίαστα, όπως τόνιζε, κόκκινος  εκείνος,  σαν το μακρινό παρελθόν μου. Με μια βεβαιότητα που ζηλεύω καμιά φορά, μέσα στην καθολική αβεβαιότητά μου, αλλά συνήθως δεν μπορώ και να την καταλάβω. Νομίζω ότι ο ένας εκτιμούσε τον άλλον. Ποιος ποιον. Τι ήξερε για μένα πέρα απ' ό,τι φαίνεται εδώ; Αλλά και γιατί θα έπρεπε να ξέρει κάτι παραπάνω; Οι σφαίρες των ανώνυμων μπλόγκερ, σαν τα πλοία των τρελών, είναι κοινότητες φαντασιακές  ανθρώπων που πέρα απ' την καθημερινή τους ζωή έχουν στη διάθεσή τους ένα μέσο να εκφραστούν και να διαβαστούν αλλιώς κι αλλού. Αυτό το μέσο, το μπλογκ, όταν η ζωή τους τελειώσει, θυμίζει κενοτάφιο. Μνημείο γνωστού μπλόγκερ - αγνώστου ανθρώπου. 

Από την άλλη ζωή μας, την υλική - όχι την ηλεκτρονική, αποκαλύπτουμε λίγα θραύσματα, όμως έτσι κι αλλιώς από σπασμένα κομμάτια φτιάχνεται. Ελπίζω ότι δεν έχουμε κιόλας επιβεβαιώσει τον Virilio:

Χωρίς καν ν' αμφιβάλλουμε γι' αυτό, έχουμε γίνει οι κληρονόμοι και οι απόγονοι ενός τρομερού συγγενολογιού, δέσμιοι κληρονομικών στιγμάτων που μεταβιβάζονται όχι πια με τα γονίδια, το σπέρμα, το αίμα, αλλά από μιαν άρρητη τεχνητή μόλυνση.

Αργά κατάλαβα ότι δεν ήταν δική μου ιδέα η λέξη παραποίηση αντί για τη λέξη παρωδία, ίσως στο μπλογκ του την είχα δει κι έπειτα το ξέχασα και νόμισα ότι την σκάρωσα εγώ. Ο  Allu Fun Marx, ειδικός στις παραποιήσεις γνωστών ποιημάτων, στα ποιήματα παρά κάτι, που στοιχειοθετήθηκαν και σε ψηφιακό βιβλιαράκι από τον Βασίλη Λαλιώτη, παρώδησε όχι μόνο τα ποιήματα που παρώδησε αλλά και τις φάρες των μπλόγκερ. Όπως στο Blogger μαζί, παραποίηση του καρυωτακικού Όλοι μαζί:

Blogger μαζί κινούμε, συρφετός,

γυρεύοντας των comments την ευλογία

Μια τόσο ευγενικιά φιλοδοξία

έγινε της ζωής μας ο σκοπός.

Αλλάζουμε με ήχους και συλλαβές

τα αισθήματα στη ιντερνετική καρδιά μας.

Στη Lifo αχ! πότε θα δούμε τα γραπτά μας,

για να μας πούνε blogger-ποιητές;

Γράφουμε για τα παλιά, τα παιδικά 

τα τραύματά μας. Παίρνουμε πόζα. 

Ανυπόφορη νομίζουμε πρόζα 

των καλών ανθρώπων τη συντροφιά. 

Μόνο για μας υπάρχουν του Θεού 

τα πλάσματα και, βέβαια, όλη η φύσις. 

Στη γη για να στέλνουμε ανταποκρίσεις, 

ανεβάσαμε post όσα τ’ άστρα του ουρανού. 

Κι’ αν πειναλέοι-για κλικ- γυρνάμε ολημερίς, 

κι’ αν ξενυχτούμε πάνω στα πληκτρολόγια 

ποτέ δεν τσιγκουνευτήκαμε στα λόγια… 

Στις πράξεις μόνο είμαστε λίγο ασυνεπείς. 

Γιώργο Αλλουφάνη σου αφιερώνω ένα δικό μου παραποίημα αποσπάσματος της Ρωμιοσύνης του Ρίτσου που δεν τέλειωσα πριν από χρόνια. Και τη Διεθνή, που - αναπόφευγο - εκεί πίσω μακριά ενώνει τα σκιρτήματά μας. 

το χέρι τους είναι κολλημένο στο ποντίκι

το ποντίκι είναι συνέχεια του χεριού τους

το χέρι τους είναι συνέχεια του μυαλού τους

το μυαλό τους είναι συνέχεια κολλημένο

έχουν στα χείλη τους απάνω λιποζάν

κι έχουν τιγκάρει με κενό τα μαύρα μάτια τους

σαν μιαα μαύρη τρύυπα σε μια γούβα του σύμπαντοος

Το ιδιότυπο μάγμα του αντιευρωπαϊσμού

Μετά την κρίση

Το ιδιότυπο μάγμα του αντιευρωπαϊσμού