Περί αγάπης
Συνέντευξη του Jacques-Alain Miller
στο γαλλικό περιοδικό Psychologies Magazine, οκτώβριος 2008, νο 278
Τη συνέντευξη πήρε η Hanna Waar
Περιοδικό : Η ψυχανάλυση μάς διδάσκει κάτι σχετικά με την αγάπη;
J.-A. Miller : Πολλά πράγματα. Γιατί πρόκειται για μια εμπειρία της οποίας ο μοχλός είναι η αγάπη. Πρόκειται γι’αυτήν την αυτόματη αγάπη, που τις περισσότερες φορές είναι ασυνείδητη που ο αναλυόμενος νοιώθει για τον αναλυτή του και η οποία ονομάζεται μεταβίβαση. Είναι μία πλαστή αγάπη αλλά έχει την ίδια στόφα με την αληθινή αγάπη. Φέρνει στην επιφάνεια το μηχανισμό της: η αγάπη απευθύνεται σε αυτόν που νομίζετε ότι ξέρει την αληθινή σας αλήθεια. Αλλά η αγάπη μάς επιτρέπει να φανταστούμε ότι αυτή η αλήθεια είναι αγαπητή, ευχάριστη ενώ στην πραγματικότητα είναι δύσκολο να την υποφέρει κανείς.
Π. : Τότε τι σημαίνει ν’αγαπάει κανείς αληθινά;
JAM : Ν’αγαπάει κανείς αληθινά κάποιον σημαίνει να πιστεύει ότι αγαπώντας τον θα φτάσει σε μια αλήθεια σε σχέση με τον ίδιο του τον εαυτό του. Αγαπάμε αυτόν ή αυτήν που εμπεριέχει την απάντηση ή μία απάντηση στην ερώτηση μας « ποιος είμαι; »
Π. : Γιατί μερικοί ξέρουν ν’αγαπούν και άλλοι όχι;
JAM : Μερικοί ξέρουν να προκαλούν την αγάπη στον άλλο, οι serial lovers μπορούμε να πούμε, άντρες και γυναίκες. Ξέρουν σε ποια κουμπιά να πατήσουν για να τους αγαπήσουν. Αλλά αυτοί δεν αγαπάνε αναγκαστικά, παίζουν περισσότερο τη γάτα με το ποντίκι με τη λεία τους. Για να αγαπήσει κάποιος, πρέπει να παραδεχθεί την έλλειψη του και να αναγνωρίσει ότι έχει ανάγκη τον άλλο, ότι ο άλλος του λείπει. Αυτοί που νομίζουν ότι είναι από μόνοι τους πλήρεις, ή που θέλουν να είναι, δεν ξέρουν να αγαπούν. Και καμιά φορά το διαπιστώνουν οδυνηρά. Μεταχειρίζονται τον άλλο, τραβούν τα νήματα, αλλά δε γνωρίζουν από την αγάπη ούτε το ρίσκο, ούτε τη γλύκα.
Π. : « Είναι από μόνος του πλήρης » : μόνο ένας άντρας μπορεί να πιστέψει κάτι τέτοιο...
JAM : Ακριβώς! « Ν’αγαπάει κανείς, έλεγε ο Λακάν, είναι να δίνει αυτό που δεν έχει. » Αυτό σημαίνει : να αγαπάει, είναι να αναγνωρίζει την έλλειψη του και να τη δίνει στον άλλο, να την τοποθετεί μέσα στον άλλο. Δεν σημαίνει να δίνει αυτό που κατέχει, υπάρχοντα, δώρα, είναι να δίνει κάτι που δεν κατέχει, που βρίσκεται πέραν του ίδιου. Και γι’αυτό πρέπει να διασφαλήσει την έλλειψη του, τον « ευνουχισμό » του, όπως έλεγε ο Φρόυντ. Και αυτό είναι ουσιαστικά γυναικείο. Δεν αγαπάμε πραγματικά παρά από μία γυναικεία θέση. Ν’αγαπάμε θυληκοποιεί. Γι’αυτόν το λόγο η αγάπη είναι πάντα λίγο κωμική στον άντρα. Αλλά αν αφεθεί να να νοιώσει αμήχανα από το γελοίο, είναι γιατί στην πραγματικότητα δεν είναι σίγουρος για τον ανδρισμό του.
Π. : Είναι δηλαδή στους άντρες πιο δύσκολο να αγαπάνε;
JAM : Και βέβαια! Ακόμα και ένας ερωτευμένος άντρας παρουσιάζει επανόδους υπερηφάνειας, εκρήξεις επιθετικότητας απέναντι στο αντικείμενο αγάπης του, γιατί αυτή η αγάπη τον τοποθετεί σε μια θέση ανεπάρκειας, εξάρτησης. Γι’αυτόν το λόγο μπορεί να επιθυμεί γυναίκες που δεν αγαπάει, ώστε να ξαναβρεί την ανδρική θέση που θέτει σε εκρεμότητα όταν αγαπάει. Ο Φρόυντ ονόμασε αυτήν την αρχή « η υποβίβαση της ερωτικής ζωής » στον άντρα: πρόκειται για το διχασμό μεταξύ αγάπης και ερωτικής επιθυμίας.
Π. : Και στις γυναίκες;
JAM : Είναι λιγότερο σύνηθες. Στις περισσότερες περιπτώσεις υπάρχει διχασμός του αντρικού συντρόφου. Από τη μία υπάρχει ο εραστής που τις κάνει να απολαμβάνουν και τον οποίο επιθυμούν, αλλά πρόκειται και για τον άντρα της αγάπης, που είναι θυληκοποιημένος, ριζικά θεμελιακά ευνουχισμένος. Μόνο που δεν είναι η ανατομία που ορίζει : υπάρχουν γυναίκες που υιοθετούν την ανδρική θέση. Υπάρχουν μάλιστα όλο και περισσότερο. Ένας άντρας για αγάπη στο σπίτι. Και άντρες για απόλαυση, που συναντάει στο ίντερνετ, στο δρόμο, στο τρένο...
Π. : Γιατί « όλο και περισσότερο » ;
JAM : Τα κοινωνικοπολιτιστικά στερεότυπα της θυληκότητας και του ανδρισμού βρίσκονται σε πλήρη μετάλλαξη. Οι άντρες καλούνται να αποδεχθούν τις συγκινήσεις τους, να αγαπήσουν, να θηλυκοποιηθούν. Οι γυναίκες αντίθετα γνωρίζουν μια σχετική « ώθηση προς τον άντρα». Στο όνομα της νομικής ισότητας, οδηγούνται να επαναλαμβάνουν ένα « και εγώ». Ταυτόχρονα οι ομοφυλόφιλοι διεκδικούν τα δικαιώματα και τα σύμβολα των ετεροφυλόφιλων, όπως ο γάμος και η πατρότητα. Εξ’ου και μια μεγάλη αστάθεια στους ρόλους, μια γενικευμένη ρευστότητα του θεάτρου της αγάπης, που αντιτίθεται στην ακαμψία μιας άλλης εποχής. Η αγάπη γίνεται « ρέουσα », διαπιστώνει ο κοινωνιολόγος Zygmunt Baumant . Ο καθένας οδηγείται να εφεύρει το δικό του « στιλ ζωής » και να αναλάβει το δικό του τρόπο απόλαυσης και αγάπης. Τα παραδοσιακά σενάρια πέφτουν σε αργή αχρηστία. Η κοινωνική πίεση για προσαρμογή δεν εξαφανίστηκε αλλά μειώνεται.
Π. : « Η αγάπη είναι πάντα αμοιβαία » έλεγε ο Λακάν. Συνεχίζει να είναι αυτό αληθινό στο σημερινό πλαίσιο; Τι σημαίνει αυτό;
JAM : Επαναλαμβάνουμε αυτή τη φράση χωρίς να την καταλαβαίνουμε, ή καταλαβαίνοντας την στραβά. Αυτό δε σημαίνει ότι είναι αρκετό να αγαπάμε κάποιον για να μας αγαπάει. Θα ήταν παράλογο. Αυτό σημαίνει: « Αν σ’αγαπώ είναι γιατί είσαι αγαπητός. Εγώ είμαι αυτός που αγαπά αλλά είσαι κι εσύ στο παιχνίδι, αφού υπάρχει κάτι σε σένα που με κάνει να σ’αγαπώ. Είναι αμοιβαίο γιατί υπάρχει ένα δούναι και λαβείν. Η αγάπη που έχω για σένα είναι η συνέπεια του ανταλλάγματος αιτίου της αγάπης που είσαι για μένα. Άρα, δεν είσαι χωρίς ευθύνη. Η αγάπη μου για σένα δεν είναι μόνο δικιά μου υπόθεση, αλλά και δικιά σου. Η αγάπη μου λέει κάτι για σένα που ίσως εσύ ο ίδιος δε γνωρίζεις. » Αυτό δε διαβεβαιώνει σε τίποτε ότι στην αγάπη του ενός ο άλλος θα απαντήσει με αγάπη. Όταν αυτό παράγεται συμβαίνει είναι πάντα της τάξης του θαύματος, δεν είναι υπολογίσιμο εκ των προτέρων.
Π. : Δεν βρίσκουμε το ταίρι μας κατά τύχη. Γιατί αυτόν; γιατί αυτήν;
JAM : Πρόκειται γι’αυτό που ο Φρόυντ ονόμασε Liebesbedingung, την προϋπόθεση αγάπης, το αίτιο της επιθυμίας. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, ή ένα σύνολο χαρακτηριστικών, που έχουν αποφασιστική λειτουργία για κάποιον στην επιλογή συντρόφου. Αυτό ξεφεύγει εντελώς στις νευροεπιστήμες γιατί είναι αυτό που χαρακτηρίζει τον καθένα και συνδέεται με την ιδιαίτερη και προσωπική του ιστορία. Κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά μερικές φορές ενδόμυχα παίζουν σημαντικό ρόλο. Ο Φρόυντ, για παράδειγμα, είχε εντοπίσει ως αίτιο της επιθυμίας σε έναν από τους ασθενείς του μια γιαλάδα στη μύτη της γυναίκας!
Π.: Δυσκολευόμαστε να πιστέψουμε σε μια αγάπη βασισμένη σε τέτοιες βλακείες!
JAM : Η πραγματικότητα του ασυνειδήτου ξεπερνάει τη μυθοπλασία. Δεν έχετε ιδέα, όλων αυτών των πραγμάτων πόσα πράγματα, στην ανθρώπινη ζωή και ειδικά στην αγάπη που βασίζονται σε βλακείες χαζομάρες, σε ...., σε μικρές λεπτομέρειες. Είναι αλήθεια ότι βρίσκουμε ειδικά στο άντρα τέτοια αίτια της επιθυμίας, που είναι σα φετίχ, των οποίων η παρουσία είναι απαραίτητη για να εκδηλωθεί η διαδικασία της αγάπης. Μικρές ιδιαιτερότητες που θυμίζουν τον πατέρα, τη μητέρα, τον αδερφό, την αδερφή, το τάδε πρόσωπο της παιδικής ηλικίας, παίζουν επίσης το ρόλο τους στην επιλογή συντρόφου για τις γυναίκες. Αλλά η η γυναικεία μορφή της αγάπης είναι περισσότερο ερωτομανιακή παρά φετιχιστική. Οι γυναίκες θέλουν να αγαπιούνται και το ενδιαφέρον, η αγάπη που τους δείχνουμε, ή που υποθέτουν στον άλλο, είναι συχνά η sine qua non προϋπόθεση για να εκδηλωθεί η αγάπη τους, ή τουλάχιστον η συναίνεση τους. Αυτό το φαινόμενο είναι η βάση του ανδρικού φλέρτ, της ανδρικής προσέγγισης.
Π.: Δε δίνετε καμία σημασία στις φαντασιώσεις ;
JAM : Στις γυναίκες είτε είναι συνειδητές είτε ασυνείδητες καθορίζουν περισσότερο τη θέση απόλαυσης παρά την επιλογή συντρόφου. Αντίθετα δηλαδή απ’ότι συμβαίνει στους άντρες. Για παράδειγμα μπορεί να συμβαίνει μία γυναίκα να μη μπορεί να παίρνει απόλαυση, ας το πούμε ξεκάθαρα να φτάνει σε οργασμό, παρά μόνο αν φανταστεί ότι κατά την πράξη, τη δέρνουν, τη βιάζουν ή ότι είναι μια άλλη γυναίκα, ή ακόμα ότι είναι απούσα.
Π.: Και η ανδρική φαντασίωση ;
JAM: Φαίνεται ξεκάθαρα στον κεραυνοβόλο έρωτα. Το κλασσικό παράδειγμα που σχολιάζει ο Λακάν είναι, στο μυθιστόρημα του Γκαίτε , το παράφορο πάθος του νεαρού Βέρθερου για την Σαρλότ, τη στιγμή που τη βλέπει για πρώτη φορά, να ταϊζει ένα τσούρμο παιδιά που βρίσκονται γύρω της. Αυτό που προκάλεσε την αγάπη του είναι το μητρικό χάρισμα της γυναίκας. Ένα άλλο παράδειγμα από την κλινική μου πρακτική αυτή τη φορά: ένας πενηντάρης διευθυντής δέχεται τους υποψήφιους για μια θέση γραμματέα. Παρουσιάζεται μια νεαρή είκοσι χρονών και σχεδόν αμέσως της εξομολογείται τον έρωτα του. Αναρωτιέται τι του συνέβει και αρχίζει ανάλυση. Ανακαλύπτει λοιπόν το στοιχείο που το πρόκαλεσε. Είχε βρει στη νεαρή γυναίκα κάποια χαρακτηριστικά που τον παρέπεμπαν στον ίδιο όταν ήταν είκοσι χρονών, όταν είχε ο ίδιος παρουσιαστεί για την πρώτη του δουλειά. Είχε, με κάποιο τρόπο, ερωτευτεί τον εαυτό του. Σε αυτά τα δύο παραδείγματα συναντάμε τις δύο εκδοχές που διέκρινε ο Φρόυντ: αγαπάμε ή το πρόσωπο που προστατεύει, στο παράδειγμα μας τη μητέρα, ή τη ναρκισσιστική εικόνα του εαυτού μας.
Π.: Έχουμε την εντύπωση ότι είμαστε μαριονέτες!
JAM : Όχι, τίποτε δεν έχει γραφτεί εκ των προτέρων μεταξύ ενός άντρα και μιας γυναίκας, δεν υπάρχει πυξίδα, ούτε προκαθορισμένο... Η συνάντηση τους δεν είναι προγραμματισμένη όπως αυτή του σπερματοζωαρίου και του ωαρίου, δεν έχει καμία σχέση με τα γονίδια. Οι άντρες και οι γυναίκες μιλάνε, ζουν σε ένα κόσμο λόγου και αυτό είναι καθοριστικό για τις σχέσεις τους. Οι τρόποι έκφρασεις της αγάπης είναι πολύ ευαίσθητοι στην περιβάλλουσα κουλτούρα. Κάθε πολιτισμός διακρίνεται από τον τρόπο με τον οποίο δομεί τη σχέση μεταξύ των δύο φύλων. Απ’ότι φαίνεται, στη Δύση, στις κοινωνίες μας που είναι ταυτόχρονα φιλελεύθερες, εμπορικές και δικαστικές, το « πολλαπλό » έκθρονίζει σταδιακά το « ένα ». Το ιδανικό μοντέλο του « μεγάλου έρωτα για όλη τη ζωή » υποχωρεί σιγά σιγά αφήνωντας θέση στο speed dating, στο speed loving και σε όλη αυτό το απάνθισμα εναλλασόμενων, συνεχόμενων, ακόμα και ταυτόχρονων ερωτικών σεναρίων.
Π. : Και η αγάπη μέσα στη διάρκεια; Μέσα στην αιωνιότητα;
JAM : Ο Μπαλζάκ έλεγε : « Κάθε πάθος που δε θεωρείται αιώνιο είναι .... ». Αλλά μπορεί ο δεσμός μεταξύ δύο ανθρώπων να διατηρηθεί για όλη τη ζωή στο επίπεδο του πάθους; Όσο περισσότερο ένας άντρας αφιερώνεται σε μία μόνο γυναίκα, τόσο αυτή παίρνει μια μητρική σημασία γι’αυτόν: όσο πιο αγαπημένη, τόσο πιο ... και ανέγγιχτη. Αυτοί που αναπτύσσουν περισσότερο, καλύτερα τη λατρεία της γυναίκας είναι οι ομοφυλόφιλοι άντρες. Ο Αραγκόν τραγουδάει την αγάπη του για την Έλσα αλλά μόλις πεθαίνει, « καλημέρα αγοράκια »! Και όταν μια γυναίκα αγκιστρώνεται σε έναν μόνο άντρα, τον ευνουχίζει. Άρα το μονοπάτι ο δρόμος είναι στενός. Ο καλύτερος δρόμος για τη συζηγική αγάπη είναι η φιλία, έλεγε ....ο Αριστοτέλης.
Π. : Το πρόβλημα είναι ότι και οι άντρες λένε ότι δεν καταλαβαίνουν τι θέλουν οι γυναίκες, και οι γυναίκες τι περιμένουν οι άντρες από αυτές...
JAM : Ναι. Αυτό που αντικρούει την αριστοτελική λύση είναι ότι ο διάλογος μεταξύ των δύο φύλων είναι αδύνατος, όπως έλεγε αναστενάζοντας ο Λακάν. Οι ερωτευμένοι είναι καταδικασμένοι να μαθαίνουν αδιάκοπα τη γλώσσα του άλλου, ψηλαφίζοντας, ψάχνοντας τα κλειδιά, πάντα. Η αγάπη είναι ένας λαβύρινθος παρεξηγήσεων στον οποίο δεν υπάρχει έξοδος.
Μετάφραση: Φραγκιαδάκη Μαρίνα-ψυχαναλύτρια
Το πρωτότυπο κείμενο στα γαλλικά
Jacques-Alain Miller : l'amour en questions-Psychologies Magazine, octobre 2008
Nouvelles psychanalytiques
δειτε και
Ζακ Αλέν Μιλέρ : Για τον Έρωτα
1 Haziran 2014 Pazar
Jean-Luc Marion , Το Ερωτικο φαινομενο:η ερωτική πιστη δεν επιζητεί τιποτε λιγότερο απο την αιωνιοτητα....
η ερωτική πίστη δεν επιζητεί τίποτε λιγότερο από την αιωνιότητα... ....δεν μπορώ να δοθώ στην Αγαπη αν περιορίζω την πρόθεση μου και τη σημασία της σε ένα πεπερασμένο διάστημα χρόνου Jean-Luc Marion , Το Ερωτικό φαινόμενο ,Πολις , σ.347
Μεσ τη Κοιλιά σου κρυβεται πτωμα ενα παιδάκι
Αυτό που δεν αντεχεται ,το πνίγει η Μοχθηρία
Κι ο Φθόνος των ατάλαντων και η Μικροψυχία
Αυτη η μεσα μας φωτιά , αυτό το φώς που καίει
Αυτό που μεσα απ’ τη καρδιά αργά σαν λάβα ρέει
αυτός ο χτυπος της καρδιάς,το Ρυθμικό ρολόι
που σαν τον Χρόνο εκρίνεται,αιώνιο μοιρολόι
οι χάντρες του κομπολογιου ,ψυχών μας κομποσχοίνι
Το πιο βαθύ μας φάντασμα, που καίγεται και σβύνει,
η μέσα μας η έκρηξη, Τά Ρω του έρωτα μας
Κι οι αναμνήσεις της ζωής που χανονται σιμά μας
που σας χτυπά στο προσωπο ,και που σας εξοργίζει
ειναι η Ιδια η ζωή , η μέσα σας που Σφύζει
Κι εσεις την πνιξατε αργά,μέ μοχθηρό σχοινάκι
Μεσ’τη κοιλια σου βρισκεται ,πτωμα, ενα παιδάκι
που σε κοιτά απο μεσα σου, με σκοτωμένο μάτι
Που απ’ τη ζωή ξεπέζεψες απ’ του όνειρου το άτι
Σχόλιο από Νοσφεράτος Ιούνιος 30, 2008
29 Mayıs 2014 Perşembe
Μωρίς Μπλανσό, η Στιγμή του Θανάτου Μου/ αναδημοσιευση κριτικής απο το ιστολογιο critique.gr
 |
Τον Ιούνιο του 1944, ο Γάλλος συγγραφέας και δοκιμιογράφος Μωρίς Μπλανσό, ήρθε αντιμέτωπος με το εκτελεστικό απόσπασμα. Η στιγμή του θανάτου του, όμως, ματαιώθηκε. Έζησε (ή ίσως, επέζησε;) και προϊόν αυτής της εμπειρίας του είναι το σύντομο αφήγημα Η Στιγμή του Θανάτου Μου (L' instant de ma mort - στα ελληνικά σε μετάφραση Βαγγέλη Μπιτσώρη, εκδόσεις Άγρα, σειρά Ο Άτακτος Λαγός).
Η πιο κοντινή επαφή που μπορούμε να έχουμε με τον θάνατο, όσο είμαστε εν ζωή, είναι βέβαια ο θάνατος του άλλου. Άρα, πως μπορεί να γράψει κανείς για τον θάνατό του; Η εμπειρία του Μπλανσό, έχοντας υπάρξει μια ματαίωση του συμβάντος, αλλά όχι βέβαια ακύρωσή του, το διατηρεί σε μια διαρκή εκκρεμότητα: «δεν πέθανα τότε, αλλά θα πεθάνω σίγουρα αργότερα».
Το κείμενο εγείρει το ζήτημα του μάρτυρα-επιζώντα: εκείνου που είναι testis και superstes, που είναι μάρτυρας της επιβίωσής του. Για το θέμα αυτό είχε μιλήσει ο Ζακ Ντεριντά, στο κείμενο της ομιλίας του με θέμα «Μαρτυρία και Μετάφραση: Επιβιώνοντας Ποιητικά» (εκδόσεις Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, μετάφραση Βαγγέλη Μπιτσώρη, 1995) με αφορμή το έργο του ποιητή Πάουλ Τσέλαν «Του Κανενός το Ρόδο». Ο Τσέλαν, μην αντέχοντας ότι επιβίωσε του Ολοκαυτώματος, αυτοκτόνησε αρκετά χρόνια μετά (1970), αφήνοντάς πίσω του ένα πολύ σημαντικό έργο.
Στο δοκίμιό του, «Demeure: Μυθοπλασία και μαρτυρία» (συνοδεύει την αγγλική έκδοση του κειμένου του Μπλανσό, The instant of my death), ο Ντεριντά προσφέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση του κειμένου, μιλώντας για την «αυτοθανατογραφία». Η γαλλική λέξη demeure, από το ρήμα demeurer που σημαίνει ταυτόχρονα ζω αλλά και παραμένω, προσφέρει την ιδανική περιγραφή αυτής της οριακής εμπειρίας. Εντούτοις, διαβάζουμε: «Θυμάμαι έναν νέο άνδρα – άνδρα ακόμη νέο- που τον εμπόδισε να πεθάνει ο ίδιος ο θάνατος—και ίσως το λάθος της αδικίας». Ποιος είναι αυτός που θυμάται, αυτό το «εγώ θυμάμαι»; Ο διπλός ρόλος του επιζώντα-μάρτυρα αποκτά εδώ όχι δύο ξέχωρες φωνές αλλά μία - κάτω από την αιγίδα της μυθοπλασίας.
Όταν η προσωπική μαρτυρία μετατρέπεται σε μυθοπλασία, ζημιώνεται κάποια από τις δύο; Όχι, μας απαντά ο Ντεριντά. Ουσιαστικά, αυτή που μαρτυρά είναι η αφήγηση για εκείνο που συνέβη μόνο μια φορά και είναι αναντικατάστατο. Ο Μπλανσό ίσως εδώ να μπορεί να κατηγορηθεί για «κατάχρηση της μυθοπλασίας», κατάχρηση του είδους όπου ο συγγραφέας είναι υπεύθυνος για αυτό που συμβαίνει στον αφηγητή ή στους χαρακτήρες της αφήγησης, χωρίς να λογοδοτεί για την αλήθεια των όσων λέει. Εδώ, όμως, πρόκειται για μαρτυρία και ως γνωστόν, όταν κάποιος είναι μάρτυρας σε ένα δικαστήριο, απαγορεύεται διά νόμου να πει ψέματα.
Αυτοί οι περιορισμοί δεν υπάρχουν στη μυθοπλασία. Εξάλλου, ο Μπλανσό δεν λέει ψέματα. Μιλά για ένα πραγματικό γεγονός, η εγκυρότητα του οποίου μπορεί να διασταυρωθεί ιστορικά. Απλώς επιλέγει να μιλήσει από τον ρόλο του αφηγητή ή και τον ρόλο του συγγραφέα. Ο Τσελάν είχε πει ότι «κανείς δεν μαρτυρεί για τον μάρτυρα», αλλά με αυτή του την κίνηση, ο Μπλανσό καθιστά τον αναγνώστη δικό του μάρτυρα, έναν τόπο όπου η αφήγησή του θα φιλοξενηθεί.
Πρόκειται για μια μεταστροφή - όχι διαστρέβλωση. Για ένα τέχνασμα που κάνει το κείμενο να μην είναι «ούτε καθαρή μυθοπλασία αλλά ούτε και καθαρή αυτοβιογραφική μαρτυρία», όπως υποστηρίζει ο μεταφραστής του κειμένου στα ελληνικά, Βαγγέλης Μπιτσώρης, στο επίμετρό του. Αν και ο τίτλος προετοιμάζει για την περιγραφή της -ουσιαστικά αδύνατης να υπάρξει- στιγμής του θανάτου του αφηγητή, ο αναγνώστης τελικά έρχεται αντιμέτωπος με την εμπειρία του θανάτου ενός άλλου, κάποιου που είναι στην ενθύμηση του αφηγητή, έως την τελευταία γραμμή: "Είμαι ζωντανός. Όχι, είσαι νεκρός", λέει ο Μπλανσό στον εαυτό του, ο αφηγητής στον ήρωά του, ο συγγραφέας στον αφηγητή του.
Πρόκειται για τη "μη βιωμένη εμπειρία" (unexperienced experience) στην οποία αναφέρεται ο Ντεριντά στο δοκίμιό του - ο ήρωας του Μπλανσό (ο ίδιος) διαπιστώνει ότι είναι ήδη νεκρός τη στιγμή που περιμένει να ακούσει το πυρ - η εκτέλεση που επίκειται, σαν δαμόκλειος σπάθη, και έρχεται, τον έχει ήδη αποκόψει από την πραγματική ζωή, ως εμπειρία και μόνο: "Εφεξής ήταν δεμένος με τον θάνατο, μέσω μιας υφέρπουσας φιλίας". Αυτή ακριβώς τη σχέση θέλει να αποτυπώσει με το αφήγημά του - ή μάλλον, ακριβώς την αδυναμία αυτής της σχέσης.
Ο Simon Critchley, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ και μελετητής του έργου του Μπλανσό, στο βιβλίο του Very little… almost nothing: Death, Philosophy, Literature (Ελάχιστο…σχεδόν τίποτα: Θάνατος, Φιλοσοφία, Λογοτεχνία) προσφέρει μια ιδιαίτερα οξυδερκή ανάγνωση αυτής της πλευράς του Μπλανσό και συγκεκριμένα, πραγματεύεται το κατά πόσο τελικά μπορεί να υπάρξει αυτοθανατογραφία. Ο Critchley υποστηρίζει ότι ο θάνατος αντιστέκεται στην αναπαράσταση και μιλά για το ρητορικό σχήμα της προσωποποιίας (όπως έχει εισαχθεί από τον Πολ ντε Μαν στο γνωστό κείμενό του Autobiography as De-facement από το The Rhetoric of Romanticism, 1984) το οποίο ως γλωσσικός τρόπος, δεν είναι "το πράγμα το ίδιο, αλλά η αναπαράστασή του" και άρα, επιτρέπει να φτάσει στα αυτιά μας μια φωνή "που έρχεται από τον τάφο". Αυτό, σύμφωνα με τον Critchley, εξηγεί γιατί η αυτοθανατογραφία συνιστά σκάνδαλο και γιατί μια τέτοια διάθεση μπορεί να βρει έκφραση μόνο μέσα στη λογοτεχνία (που μπορεί να πει τα πάντα) και όχι στη φιλοσοφία, η οποία, όπως λέει, μπορεί να βοηθήσει στην αποδοχή του θανάτου.
Ίσως, λοιπόν, θα έπρεπε να δεχτούμε την άποψη του ντε Μαν που λέει ότι στον βαθμό που κάθε κείμενο είναι αυτοβιογραφικό, ως προς τον τρόπο με τον οποίο το κατανοούμε, και να δούμε το αφήγημα του Μπλανσό ως μια άσκηση μυθοπλασίας βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα.
Και να ακούσουμε τη φωνή του Ντεριντά, που έρχεται πλέον από τον τάφο, καθώς ασκούμαστε ο καθένας στη δική του μυθοπλασία: «Όχι, ποτέ δεν έμαθα-να-ζω. Καθόλου, εν τοιαύτη περιπτώσει! Μαθαίνεις να ζεις, αυτό θα έπρεπε να σημαίνει ότι μαθαίνεις να πεθάνεις, να λαμβάνεις υπ’ όψιν, για να την αποδεχθείς, την απόλυτη θνητότητα (χωρίς σωτηρία, ούτε ανάσταση, ούτε λύτρωση – ούτε για τον εαυτό σου ούτε για τον άλλον)».
Αρχοντή Κόρκα
arhondikorka@critique.gr
Το κείμενο εγείρει το ζήτημα του μάρτυρα-επιζώντα: εκείνου που είναι testis και superstes, που είναι μάρτυρας της επιβίωσής του. Για το θέμα αυτό είχε μιλήσει ο Ζακ Ντεριντά, στο κείμενο της ομιλίας του με θέμα «Μαρτυρία και Μετάφραση: Επιβιώνοντας Ποιητικά» (εκδόσεις Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών, μετάφραση Βαγγέλη Μπιτσώρη, 1995) με αφορμή το έργο του ποιητή Πάουλ Τσέλαν «Του Κανενός το Ρόδο». Ο Τσέλαν, μην αντέχοντας ότι επιβίωσε του Ολοκαυτώματος, αυτοκτόνησε αρκετά χρόνια μετά (1970), αφήνοντάς πίσω του ένα πολύ σημαντικό έργο.
Στο δοκίμιό του, «Demeure: Μυθοπλασία και μαρτυρία» (συνοδεύει την αγγλική έκδοση του κειμένου του Μπλανσό, The instant of my death), ο Ντεριντά προσφέρει μια πολύ ενδιαφέρουσα ανάγνωση του κειμένου, μιλώντας για την «αυτοθανατογραφία». Η γαλλική λέξη demeure, από το ρήμα demeurer που σημαίνει ταυτόχρονα ζω αλλά και παραμένω, προσφέρει την ιδανική περιγραφή αυτής της οριακής εμπειρίας. Εντούτοις, διαβάζουμε: «Θυμάμαι έναν νέο άνδρα – άνδρα ακόμη νέο- που τον εμπόδισε να πεθάνει ο ίδιος ο θάνατος—και ίσως το λάθος της αδικίας». Ποιος είναι αυτός που θυμάται, αυτό το «εγώ θυμάμαι»; Ο διπλός ρόλος του επιζώντα-μάρτυρα αποκτά εδώ όχι δύο ξέχωρες φωνές αλλά μία - κάτω από την αιγίδα της μυθοπλασίας.
Όταν η προσωπική μαρτυρία μετατρέπεται σε μυθοπλασία, ζημιώνεται κάποια από τις δύο; Όχι, μας απαντά ο Ντεριντά. Ουσιαστικά, αυτή που μαρτυρά είναι η αφήγηση για εκείνο που συνέβη μόνο μια φορά και είναι αναντικατάστατο. Ο Μπλανσό ίσως εδώ να μπορεί να κατηγορηθεί για «κατάχρηση της μυθοπλασίας», κατάχρηση του είδους όπου ο συγγραφέας είναι υπεύθυνος για αυτό που συμβαίνει στον αφηγητή ή στους χαρακτήρες της αφήγησης, χωρίς να λογοδοτεί για την αλήθεια των όσων λέει. Εδώ, όμως, πρόκειται για μαρτυρία και ως γνωστόν, όταν κάποιος είναι μάρτυρας σε ένα δικαστήριο, απαγορεύεται διά νόμου να πει ψέματα.
Αυτοί οι περιορισμοί δεν υπάρχουν στη μυθοπλασία. Εξάλλου, ο Μπλανσό δεν λέει ψέματα. Μιλά για ένα πραγματικό γεγονός, η εγκυρότητα του οποίου μπορεί να διασταυρωθεί ιστορικά. Απλώς επιλέγει να μιλήσει από τον ρόλο του αφηγητή ή και τον ρόλο του συγγραφέα. Ο Τσελάν είχε πει ότι «κανείς δεν μαρτυρεί για τον μάρτυρα», αλλά με αυτή του την κίνηση, ο Μπλανσό καθιστά τον αναγνώστη δικό του μάρτυρα, έναν τόπο όπου η αφήγησή του θα φιλοξενηθεί.
Πρόκειται για μια μεταστροφή - όχι διαστρέβλωση. Για ένα τέχνασμα που κάνει το κείμενο να μην είναι «ούτε καθαρή μυθοπλασία αλλά ούτε και καθαρή αυτοβιογραφική μαρτυρία», όπως υποστηρίζει ο μεταφραστής του κειμένου στα ελληνικά, Βαγγέλης Μπιτσώρης, στο επίμετρό του. Αν και ο τίτλος προετοιμάζει για την περιγραφή της -ουσιαστικά αδύνατης να υπάρξει- στιγμής του θανάτου του αφηγητή, ο αναγνώστης τελικά έρχεται αντιμέτωπος με την εμπειρία του θανάτου ενός άλλου, κάποιου που είναι στην ενθύμηση του αφηγητή, έως την τελευταία γραμμή: "Είμαι ζωντανός. Όχι, είσαι νεκρός", λέει ο Μπλανσό στον εαυτό του, ο αφηγητής στον ήρωά του, ο συγγραφέας στον αφηγητή του.
Πρόκειται για τη "μη βιωμένη εμπειρία" (unexperienced experience) στην οποία αναφέρεται ο Ντεριντά στο δοκίμιό του - ο ήρωας του Μπλανσό (ο ίδιος) διαπιστώνει ότι είναι ήδη νεκρός τη στιγμή που περιμένει να ακούσει το πυρ - η εκτέλεση που επίκειται, σαν δαμόκλειος σπάθη, και έρχεται, τον έχει ήδη αποκόψει από την πραγματική ζωή, ως εμπειρία και μόνο: "Εφεξής ήταν δεμένος με τον θάνατο, μέσω μιας υφέρπουσας φιλίας". Αυτή ακριβώς τη σχέση θέλει να αποτυπώσει με το αφήγημά του - ή μάλλον, ακριβώς την αδυναμία αυτής της σχέσης.
Ο Simon Critchley, καθηγητής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο του Έσσεξ και μελετητής του έργου του Μπλανσό, στο βιβλίο του Very little… almost nothing: Death, Philosophy, Literature (Ελάχιστο…σχεδόν τίποτα: Θάνατος, Φιλοσοφία, Λογοτεχνία) προσφέρει μια ιδιαίτερα οξυδερκή ανάγνωση αυτής της πλευράς του Μπλανσό και συγκεκριμένα, πραγματεύεται το κατά πόσο τελικά μπορεί να υπάρξει αυτοθανατογραφία. Ο Critchley υποστηρίζει ότι ο θάνατος αντιστέκεται στην αναπαράσταση και μιλά για το ρητορικό σχήμα της προσωποποιίας (όπως έχει εισαχθεί από τον Πολ ντε Μαν στο γνωστό κείμενό του Autobiography as De-facement από το The Rhetoric of Romanticism, 1984) το οποίο ως γλωσσικός τρόπος, δεν είναι "το πράγμα το ίδιο, αλλά η αναπαράστασή του" και άρα, επιτρέπει να φτάσει στα αυτιά μας μια φωνή "που έρχεται από τον τάφο". Αυτό, σύμφωνα με τον Critchley, εξηγεί γιατί η αυτοθανατογραφία συνιστά σκάνδαλο και γιατί μια τέτοια διάθεση μπορεί να βρει έκφραση μόνο μέσα στη λογοτεχνία (που μπορεί να πει τα πάντα) και όχι στη φιλοσοφία, η οποία, όπως λέει, μπορεί να βοηθήσει στην αποδοχή του θανάτου.
Ίσως, λοιπόν, θα έπρεπε να δεχτούμε την άποψη του ντε Μαν που λέει ότι στον βαθμό που κάθε κείμενο είναι αυτοβιογραφικό, ως προς τον τρόπο με τον οποίο το κατανοούμε, και να δούμε το αφήγημα του Μπλανσό ως μια άσκηση μυθοπλασίας βασισμένη σε πραγματικά γεγονότα.
Και να ακούσουμε τη φωνή του Ντεριντά, που έρχεται πλέον από τον τάφο, καθώς ασκούμαστε ο καθένας στη δική του μυθοπλασία: «Όχι, ποτέ δεν έμαθα-να-ζω. Καθόλου, εν τοιαύτη περιπτώσει! Μαθαίνεις να ζεις, αυτό θα έπρεπε να σημαίνει ότι μαθαίνεις να πεθάνεις, να λαμβάνεις υπ’ όψιν, για να την αποδεχθείς, την απόλυτη θνητότητα (χωρίς σωτηρία, ούτε ανάσταση, ούτε λύτρωση – ούτε για τον εαυτό σου ούτε για τον άλλον)».
Αρχοντή Κόρκα
arhondikorka@critique.gr
-------------------------------------------------------------------------
βλ και
Αυτοθανατογραφία: με αφορμή τη Στιγμή του Θανάτου Μου
www.critique.gr/index.php?&page...id... - Προσωρινά αποθηκευμένηΤον Ιούνιο του 1944, ο Γάλλος συγγραφέας και δοκιμιογράφος Μωρίς Μπλανσό, ήρθε αντιμέτωπος με το εκτελεστικό απόσπασμα. Η στιγμή του θανάτου του, ...ΜΩΡΙΣ ΜΠΛΑΝΣΟ Σιωπηλός και "άφαντος" έως τον θάνατο
www.greek-language.gr/.../content.html?... - Προσωρινά αποθηκευμένηΈνας μεγάλος της γαλλικής λογοτεχνίας και κριτικής, ο Μωρίς Μπλανσό, ... Άγρα κυκλοφορούν στα ελληνικά τα βιβλία του "Η στιγμή του θανάτου μου" (2000, μτφ. ...Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ - ΜΟΡΙΣ ΜΠΛΑΝΣΟ, MAURICE ...
www.promith.gr/.../product_info.php?... - Προσωρινά αποθηκευμένη12 Μάιος 2011 – ΠΡΟΜΗΘΕΥΣ : Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ - ΜΟΡΙΣ ΜΠΛΑΝΣΟ, MAURICE BLANCHOT - Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ - ΜΟΡΙΣ ...Ενας άτακτος και βιβλιόφιλος λαγός | Νέες εκδόσεις | Agelioforos.gr
www.agelioforos.gr/default.asp?pid... - Προσωρινά αποθηκευμένη28 Μάιος 2011 – Ο αναγνώστης μπορεί, λοιπόν, να διαβάσει τα «Η στιγμή του θανάτου μου» του Μορίς Μπλανσό (μετάφραση - επίμετρο: Βαγγέλης Μπιτσώρης), ...ΜΠΛΑΝΣΟ ΜΩΡΙΣ: Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ - IANOS Αλυσίδα Πολιτισμού
www.ianos.gr/index.asp?park=bk... - Προσωρινά αποθηκευμένηIANOS Αλυσίδα Πολιτισμού. Ο ΙΑΝΟS είναι από τις πιο πρωτοποριακές και επιτυχημένες επιχειρήσεις στον χώρο του βιβλίου και του πολιτισμού γενικότερα.ΜΠΛΑΝΣΟ ΜΩΡΙΣ - Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ - 0 - plus4u
www.plus4u.gr/showitem.php?ID...t... - Προσωρινά αποθηκευμένη... και δη η πνευματική διαθήκη του συγγραφέα Μπλανσό εν είδει αυτοβιογραφίας. ... ΜΠΛΑΝΣΟ ΜΩΡΙΣ Η ΣΤΙΓΜΗ ΤΟΥ ΘΑΝΑΤΟΥ ΜΟΥ, Διαγραφή από τη λίστα Last View ...
Αυγερινοί η Εωσφόροι
Αυγερινοί η Εωσφόροι
——————-
Γιατί τι άλλο είναι το ταξίδι παρά η εξερεύνηση του αλλού-κυρίως του αλλού μέσα σου πού ξεδιπλώνεται αργά τρομακτικά ,σαν τον ίδιο τον θάνατο σου
Σ’ αυτά τα ταξίδια , σε ατελείωτες εκτάσεις σκότους. εκεί στον ουρανό, ανυπαρκτοι και όμως ζωντανοί -σαν ταξιδιάρικα πουλιά, σαν αλμπατρός τη νύχτα μετέωροι στον ουρανό ,. Ταξίδι.
Ύστερα προσγειωνότανε αργά… . Όσλο και Αρκτική νύχτα. Βαρκελώνη ένα υγρό καλοκαιρινό βράδυ. Παρίσι. Στην σκοτεινή αγαπημένη Φλωρεντία. Στην Αθήνα.
. Σκυφτές σκιές , διψασμένοι….εκείνη η φτερούγα ,πού αναρωτιέσαι αν πράγματι είδες. Το μετείκασμα , η αστραπή στα μάτια. το ακαθόριστο συναίσθημα . Ο ξαφνικός απροσδιόριστος τρόμος .Το απρόσμενο κοίταγμα μέσα σου .
η πληγή πού άνοιγε ξαφνικά-λεπτή δαγκωματιά στον τρυφερό λαιμό σας. το σχίσιμο στη σάρκα. Το κάψιμο , η φαγούρα το γαργάλημα στη γλώσσα. ο πόνος πού έρχεται. Σα μαχαιριά!
Το ξαφνικό δειλινό. Η ωραιότητα πού φεύγει. Το Απροσδόκητο άγγιγμα της αιωνιότητας. Ο Ακαθόριστος σύντροφος της θλίψης. Ο ανυπόμονος καταρράκτης της μνήμης Το άλλο πρόσωπο της αγάπης .
αυτός πού άγγιξε την ομορφιά σου. Αυτό που Άνθισε Σα λουλούδι ξάφνου στο έκπληκτο σου-πρόσωπο. Αυτός πού χόρεψε μαζί-σ’ εκείνη τη γωνία τη βροχερή νύχτα . Σα μια ριπή λυσσασμένου αέρα . ο καημός πού φώλιασε στη καρδιά σου . Πού έπεσε στα πόδια σου. Πού μάτωσε τα χείλη.Πού έκλεψε τις αναμνήσεις σου.Πού σε σταύρωσε-για πάντα.
αυτός πού σκαρφάλωσε στο πλάι σου Πού βγήκε κάτω από το κρεβάτι σου τη νύχτα Αυτός από τον οποίο πάσκιζες να ξεφύγεις τόσα χρόνια. Πού όταν τον βλέπεις-αίφνης –στον καθρέπτη ,το πρόσωπο σου χλομιάζει. Πού σου κλεψε όλα σου τα όνειρα …
Α ναι , ταξιδεύαμε χιλιάδες χιλιόμετρα ,κάθε νύχτα και το πρωί ξαναγυρνούσαμε στο φάρο. ,τα πρωινά να γυρνάμε από τα αδηφάγα γλέντια, κατάμονοι, άγγελοι του σκοταδιού, να φέρνουμε μαζί μας το φως του πρωινού, αυγερινοί ή Εωσφοροι,σε μιαν ατέλειωτη, απέθαντη ζωή εκείνα τα χρόνια…
Σχόλιο από Νοσφεράτος | Μάιος 18, 2008
——————-
Γιατί τι άλλο είναι το ταξίδι παρά η εξερεύνηση του αλλού-κυρίως του αλλού μέσα σου πού ξεδιπλώνεται αργά τρομακτικά ,σαν τον ίδιο τον θάνατο σου
Σ’ αυτά τα ταξίδια , σε ατελείωτες εκτάσεις σκότους. εκεί στον ουρανό, ανυπαρκτοι και όμως ζωντανοί -σαν ταξιδιάρικα πουλιά, σαν αλμπατρός τη νύχτα μετέωροι στον ουρανό ,. Ταξίδι.
Ύστερα προσγειωνότανε αργά… . Όσλο και Αρκτική νύχτα. Βαρκελώνη ένα υγρό καλοκαιρινό βράδυ. Παρίσι. Στην σκοτεινή αγαπημένη Φλωρεντία. Στην Αθήνα.
. Σκυφτές σκιές , διψασμένοι….εκείνη η φτερούγα ,πού αναρωτιέσαι αν πράγματι είδες. Το μετείκασμα , η αστραπή στα μάτια. το ακαθόριστο συναίσθημα . Ο ξαφνικός απροσδιόριστος τρόμος .Το απρόσμενο κοίταγμα μέσα σου .
η πληγή πού άνοιγε ξαφνικά-λεπτή δαγκωματιά στον τρυφερό λαιμό σας. το σχίσιμο στη σάρκα. Το κάψιμο , η φαγούρα το γαργάλημα στη γλώσσα. ο πόνος πού έρχεται. Σα μαχαιριά!
Το ξαφνικό δειλινό. Η ωραιότητα πού φεύγει. Το Απροσδόκητο άγγιγμα της αιωνιότητας. Ο Ακαθόριστος σύντροφος της θλίψης. Ο ανυπόμονος καταρράκτης της μνήμης Το άλλο πρόσωπο της αγάπης .
αυτός πού άγγιξε την ομορφιά σου. Αυτό που Άνθισε Σα λουλούδι ξάφνου στο έκπληκτο σου-πρόσωπο. Αυτός πού χόρεψε μαζί-σ’ εκείνη τη γωνία τη βροχερή νύχτα . Σα μια ριπή λυσσασμένου αέρα . ο καημός πού φώλιασε στη καρδιά σου . Πού έπεσε στα πόδια σου. Πού μάτωσε τα χείλη.Πού έκλεψε τις αναμνήσεις σου.Πού σε σταύρωσε-για πάντα.
αυτός πού σκαρφάλωσε στο πλάι σου Πού βγήκε κάτω από το κρεβάτι σου τη νύχτα Αυτός από τον οποίο πάσκιζες να ξεφύγεις τόσα χρόνια. Πού όταν τον βλέπεις-αίφνης –στον καθρέπτη ,το πρόσωπο σου χλομιάζει. Πού σου κλεψε όλα σου τα όνειρα …
Α ναι , ταξιδεύαμε χιλιάδες χιλιόμετρα ,κάθε νύχτα και το πρωί ξαναγυρνούσαμε στο φάρο. ,τα πρωινά να γυρνάμε από τα αδηφάγα γλέντια, κατάμονοι, άγγελοι του σκοταδιού, να φέρνουμε μαζί μας το φως του πρωινού, αυγερινοί ή Εωσφοροι,σε μιαν ατέλειωτη, απέθαντη ζωή εκείνα τα χρόνια…
Σχόλιο από Νοσφεράτος | Μάιος 18, 2008
Kaydol:
Kayıtlar (Atom)